هایکوها؛ کوتاه‌ترین فیلم‌نامه‌های جهان

عباس حسین نژاد؛ دانش آموخته زبان ژاپنی دانشگاه تهران:

پیش‌تر از اين‌ها كه زبان ژاپني را با همه‌ي عجيبي و غريبي‌اش به عنوان رشته تحصيلي در دانشگاه تهران دنبال كنم از ژاپن چيزهايي شنيده بودم و با اينكه همه‌ي چيزهايي كه بيشتر از طريق تلويزيون يا سينما به من رسيده بود خيلي كم بود، ژاپن به عنوان يك حقيقت آفتابي زيبا در دل من رسوخ كرده بود.

و بعدها كه آشنايي من با اين زبان و مهم‌تر از آن فرهنگ با شكوهي كه آن را پشتيباني مي‌كرد بيشتر شد خودم را با دريايي مواجه ديدم كه علي‌رغم همه‌ي كاهلي و سستي‌ام در تحصيل، خواستم با امواج سهمگين آن روبرو شوم و سنگين‌ترين موجي كه هنوز در گيجي برخورد با آنم، «هايكو» است.

رولان بارت در كتاب امپراطوري نشانه‌ها نوشته‌اي با عنوان دستبرد به معنا دارد : « هايكو داراي خاصيتي شبح‌واره است و آن اينكه هر كس همواره تصور مي‌كند به سادگي اشعاري همانند آن بسرايد . انسان از خود مي‌پرسد: آيا مي‌توان چيزي ساده‌تر در يك نوشتار خودانگيخته از شعر زير از بوسون يافت :
غروب است ، پاييز
فقط
به پدر و مادرم مي‌انديشم.
ما به هايكو غبطه مي‌خوريم !»

هايكو (HAIKU) به عنوان يك شاخصه‌ و نشانه‌ي مهم فرهنگ ادبيات ژاپني با همه‌ي كوتاهي و كمي‌اش از لحاظ نوشتار تأثيري زياد بر ادبيات جهان گذاشته است كه حتي اين روزها مي‌شنويم: هايكوي ايراني يا هايكوي فيليپيني مثلاً !

این روزها بازار هایکو در ایران دارد هی گرم و گرم تر می شود اگر چه کسانی که دسترسی بالایی به بازار نشر و ارباب رسانه دارند درصددند ماجرا را به نفع خود مصادره کنند مثل همیشه! و باز سر اکثریت بی کلاه می ماند که در این باب به زودی حرف های بیشتری خواهم زد.

هايكوها كوتاه‌ترين فيلم‌نامه‌هايي هستند كه نوشته مي‌شوند و فقط بايد نظاره‌گر تصويري بود كه شاعر آن را در قالب كلمات ريخته است و ما را در شهودی ناب سهيم كرده‌است.

البته درک ما از هایکوهای ژاپنی صرفاً به نگاه مترجمان محدود شده و فهم عمیق هایکو نیاز به دانستن زبان و آشنایی کامل با مولفه های هایکو و شاخصه های فرهنگی و اجتماعی ژاپن است.

رسیدن به معنای یک هایکو خود یک روشن شدگی درونی است که می تواند تمام احساس آدمی را نسبت به دنیای اطرافش دگرگونه کند.

چند هایکو به ترجمه قدرت الله ذاکری:

shundou no shita ni ware ari nanji ari