هایکوها؛ کوتاه‌ترین فیلم‌نامه‌های جهان

عباس حسین نژاد؛ دانش آموخته زبان ژاپنی دانشگاه تهران:

پیش‌تر از این‌ها که زبان ژاپنی را با همه‌ی عجیبی و غریبی‌اش به عنوان رشته تحصیلی در دانشگاه تهران دنبال کنم از ژاپن چیزهایی شنیده بودم و با اینکه همه‌ی چیزهایی که بیشتر از طریق تلویزیون یا سینما به من رسیده بود خیلی کم بود، ژاپن به عنوان یک حقیقت آفتابی زیبا در دل من رسوخ کرده بود.

و بعدها که آشنایی من با این زبان و مهم‌تر از آن فرهنگ با شکوهی که آن را پشتیبانی می‌کرد بیشتر شد خودم را با دریایی مواجه دیدم که علی‌رغم همه‌ی کاهلی و سستی‌ام در تحصیل، خواستم با امواج سهمگین آن روبرو شوم و سنگین‌ترین موجی که هنوز در گیجی برخورد با آنم، «هایکو» است.

رولان بارت در کتاب امپراطوری نشانه‌ها نوشته‌ای با عنوان دستبرد به معنا دارد : « هایکو دارای خاصیتی شبح‌واره است و آن اینکه هر کس همواره تصور می‌کند به سادگی اشعاری همانند آن بسراید . انسان از خود می‌پرسد: آیا می‌توان چیزی ساده‌تر در یک نوشتار خودانگیخته از شعر زیر از بوسون یافت :
غروب است ، پاییز
فقط
به پدر و مادرم می‌اندیشم.
ما به هایکو غبطه می‌خوریم !»

هایکو (HAIKU) به عنوان یک شاخصه‌ و نشانه‌ی مهم فرهنگ ادبیات ژاپنی با همه‌ی کوتاهی و کمی‌اش از لحاظ نوشتار تأثیری زیاد بر ادبیات جهان گذاشته است که حتی این روزها می‌شنویم: هایکوی ایرانی یا هایکوی فیلیپینی مثلاً !

این روزها بازار هایکو در ایران دارد هی گرم و گرم تر می شود اگر چه کسانی که دسترسی بالایی به بازار نشر و ارباب رسانه دارند درصددند ماجرا را به نفع خود مصادره کنند مثل همیشه! و باز سر اکثریت بی کلاه می ماند که در این باب به زودی حرف های بیشتری خواهم زد.

هایکوها کوتاه‌ترین فیلم‌نامه‌هایی هستند که نوشته می‌شوند و فقط باید نظاره‌گر تصویری بود که شاعر آن را در قالب کلمات ریخته است و ما را در شهودی ناب سهیم کرده‌است.

البته درک ما از هایکوهای ژاپنی صرفاً به نگاه مترجمان محدود شده و فهم عمیق هایکو نیاز به دانستن زبان و آشنایی کامل با مولفه های هایکو و شاخصه های فرهنگی و اجتماعی ژاپن است.

رسیدن به معنای یک هایکو خود یک روشن شدگی درونی است که می تواند تمام احساس آدمی را نسبت به دنیای اطرافش دگرگونه کند.

چند هایکو به ترجمه قدرت الله ذاکری:

shundou no shita ni ware ari nanji ari