آشنایی با هایکوسرایان بزرگ ژاپن

مرکز مطالعات ژاپن | معصومه فخرایی /

به هر کتاب هایکو که نگاه کنید از چهار هایکو نویس به عنوان بزرگترین هایکو نویسان ژاپن نام برده  شده است.

 ماتسوئو باشو ، یوسا بوسون ، کوبایاشی ایسا ، ماساوکا شیکی.

 
ماتسوئو باشو (1644 ـ 1694 م)

در یک خانواده سامورایی بدنیا آمد. درباره زمان قبل از هایکو نویس شدنش اطلاعات زیادی در دست نیست.

در سال 1644 بدنیا آمد. نام کودکی اش کین ساکو بود . سالهای زیادی از عمرش در سفر بود. و از معابد و طبیعت زیبایی ژاپن دیدن میکرد. و در مورد آنها هایکو و نثر مینوشت. او نام مستعارش را از درخت موز گرفت . باشو در زبان ژاپنی به معنای درخت موز است.

بیش از دیگر شاعران ، هایکو باشو ست و باشو هایکو ست. باشو هایکو را ابداع نکرد بلکه هایکو را یک ژانر جدی و پر آوازه ساخت. قبل از باشو هایکو یک نوع بازی کم اهمیتی بود که در دربار توسط ادیبان بازی میشد. نوعی بازی با کلمات بود که پر از جناس و کنایه بود. اما باشو هایکو را بالا برد.

مشهورترین هایکو ی باشو برکه کهن میباشد.

 برکه کهن
جهیدن غوکی
صدای آب

 توجه داشته باشید که چگونه هر سه عنصر درین هایکو همزمان جدا و به هم پیوسته ست.

غوک ، برکه ، و صدای جهیدن غوک. اینجا عملی صورت گرفته و

حرکت ناگهانی و سکوتی که برای لحظه ای با جهیدن غوکی اتفاق میافتد.

بعضی ها این هایکو را نوعی روشن شدگی بودایی می بینند.و بعضی آنرا تصویری واقعی می بینند.

بوسون (1716 ـ 1783 م)

یو سا بوسون دومین هایکو نویس بزرگ به شمار می آید. شخصیت اش با باشو تفاوت زیادی دارد. اما هایکونویس جوانتر احترام زیادی برای هایکو نویس بزرگتر قائل بود که در هایکوها و نقاشی هایش نمایان ست. بوسون هم هایکونویس و هم نقاش بود. به عنوان نقاش ، او یکی از بزرگترین پیروان سبک نانگا شمرده میشود.که از نقاشان چینی آن زمان الهام گرفته اند. هرچند که باشو یک تجربه گر بزرگ بود و آواره اما بوسون بیشتر عمرش را صرف خواندن و نوشتن و نقاشی و میگساری کرد. او یک مرد خانواده دار بود و خودش را وقف دخترش کرد. در مورد او هایکوهای محبت آمیزی نوشت و نامه هایی که بیانگر نگرانی او از ازدواج دخترش با مردی ست که لیاقت او را نداشته ست.

بعضی از بهترین هایکوهای بوسون تحت تاثیر باشو و شاعران چینی ست اما باید یاد اوری شود که در ژاپن کپی و تحت تاثیر شاعران و نویسندگان بزرگتر بودن جز اصلی خلق اثر ست.

برای مثال این هایکوی بوسون

کنار برکه کهن
پیر می‌شود غوک-
برگ‌های ریخته

بوسون به کاربرد ایماژ و رنگ مشهور ست .

گل‌های سفید!
از شکاف دیوار
بهار می آید

 ___

می‌اندیشد
بهار اینجاست
دریا ، دریا

ایسا (1764 ـ 1827 م)

کوبایاشی ایسا در پنجمین روز از پنجمین ماه در سال 1763 به دنیا آمد. و یاتارو نامیده شد.

ایسا نام مستعاری ست که بعدا آنرا انتخاب کرد و به معنای یک فنجان چای ست. بیشتر سالهای زندگی ایسا غم انگیز است. وقتی دو ساله بود مادرش مرد و وقتی سیزده ساله بود مادر بزرگش. بعدا سه فرزندش و اولین همسرش کیکو مردند . و او را تنها گذاشتند تااینکه در سه سال آخر عمرش با یک دختر سامورایی ازدواج کرد.

در هایکوهای ایسا خبری از زندگی غم انگیزش نیست.بر خلاف ان نشان دهنده انست که ایسا سرنوشت خود را پذیرفته ست. ایسا به انسان گرایی و همدردی با جهان   ، از یک شالیکار گرفته تا یک کک مشهور ست. 

“وی زبان محاوره ولهجه‌های مختلف را در هایکوهایش به‌کار برده ست. ایسا چیزهای کوچک و بی ارزش را دوست می‌داشت و آنها را عمیقاً درک می‌کرد و به چیزهایی که احترامی بر نمی‌انگیختند عشق می‌ورزید.”

ایسا “قلب هایکو ” شناخته میشود. چون در مقابل نگاه واقع گرایانه بوسون و ذن درون گرایانه باشو او لحن انسان گرایانه ای دارد.

یکی از برجسته ترین هایکوهای ایسا برای مرگ دخترش ساتو سروده ست.

ین جهانِ  شبنمی
بی شک شبنمی‌ست
وهنوز…

در این هایکو اندوهی که از مرگ فرزندش به او رسیده صرفا در منظره ای می گنجاند . که در ابتدا ناپایداری زندگی با ایماژ شبنم نشان میدهد و تکرار ان نشان دهنده پذیرفتن این واقعیت ست. ” و هنوز …” نشان میدهد که او هنوز در ایسا یا در بهشت یا در هایکو یا با تناسخ زنده ست.

شیکی (1867 ـ 1902 م)

 چهارمین هایکو نویس بزرگ ماساوکا شیکی ست . او در سال 1869 متولد شد . هایکوهایش دارای تصاویر واقعی ست و شامل اشیا و تصاویر و رنگ ها و اشکال و تقابلشان با همدیگر ست.

او به عنوان هایکو نویس نو گرا شناخته شده ست.  شیکی کلمه هوکو را نیز به هایکو تغییر داد. 

او به جنبه روحانی و درون گرایی باشو واکنش نشان داد و برخلاف آن عمل کرد.

شیکی بیشتر عمر کوتاهش را با بیماری گذراند.

 می اندیشم
این آخرین سال من است!
میخورم این خرمالو را

شیکی همچنین بنیانگذار مجله هوتوتو گیسو (فاخته )در سال 1899 ست. هایکوهایش فاقد جنبه های انسان گرایانه ایسا و حسهای روحانی و درون گرایانه باشو ست. هایکوهایش مانند نقاشی ست.

 شبانه
ماه سپید تابستان
بر بادبان سپید

 در بررسی هایکو این چهار هایکو نویس نمایانگر چهار طرز نگاه متفاوت به جهانند: دیدن با روح ، با چشم ، با دل ، و با سر . باشو روحانی ست. بوسون هنرمند است. ایسا انسان گراست و شیکی واقع گرا.