«انسان و فرهنگ»، سال دوم، شماره یک، اردیبهشت 1391
ویژه نامه «فرهنگ ژاپن» پس از بیش از یک سال تلاش های مستمر دوستان و همکاران انسان شناسی و فرهنگ به مرحله انتشار رسیده است و از امروز در اختیار خوانندگان قرار می گیرد. این ویژه نامه که ابتدا با عنوان «فرهنگ معاصر ژاپن» تعریف شده بود، سرانجام به دلیل پیوند عمیقی که شناخت ژاپن معاصر با سنت ها و تاریخ این کشور دارد، با عنوان نهایی «فرهنگ» ژاپن منتشر می شود.
در زیر فهرست مطالب و مقدمه مدیر انسان شناسی و فرهنگ و سردبیر این شماره را می خوانید. فایل نشریه به دلیل حجم بسیار بالا به چهار فایل تفسیم شده است. افزون بر این آنچه در اختیار شما قرار می گیرد شکل فشرده شده فایل ها و عکس ها است اما بزودی این ویژه نامه همچون سایر ویژه نامه های الکترونیک «انسان و فرهنگ» در قالب لوح فشرده با کیفیت بالا و قابلیت جستجو و دفترچه همراه، در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت. تمام نویسندگان و همکاران به صورت رایگان این لوح را دریافت می کنند.
برای خواندن متن به صورت مجله در دستگاه های آی پد، پس از دانلود فایل و باز کردن آن، در بالای صفحه، گوشه سمت راست بزنید و گزینه باز کردن با ای بوک را انتخاب کنید ، بدین ترتیب فایل به داخل کتابخانه آی پد یا آی فون رفته و قابل مشاهده به صورت ورق زدن مجله ای خواهد بود.
فهرست مطالب
سرآغاز:
یادداشت مدیر انسان شناسی و فرهنگ:
– ژاپن، از دوردست ها و از همین نزدیکی ها / 1
یادداشت سردبیر:
– چرا ژاپن؟ / مژگان جهان آرا / 2
میزگرد:
– میزگرد ژاپن: از فن آوری تا فرهنگ / 3
گفتگو:
– کین ایچی کومانو (سفیر ژاپن)، روابط فرهنگی ایران و ژاپن: مژگان جهان آرا و ترکان عینی زاده / 17
– ناهوکو تاواراتانی، ادبیات ژاپن: مژگان جهان آرا و ترکان عینی زاده / 19
– شیهان سلیمان مهدیزاده، ای آیدو مکتبی برای کنترل جسم، روح و ذهن : مژگان جهان آرا و ترکان عینی زاده / 22
– گفتگو با دکتر نقی زاده: علیرضا جاوید، محمد نجاری / 26
مقاله ها
طبیعت
– طبیعت در دین و هنر ژاپنی با اشاره ای به مفهوم غربی آن: ع. پاشایی/ 37
تاریخ
– دو سفرنامه ژاپنی در عصر ناصری، یوشیدا و فوروکاوا: مریم صادقی / 49
– قرن بیستم، وداع فرهنگ ژاپنی با مرد سامورایی: زینب علیزاده / 53
– دوره اِدو و تاثیر آن بر فرهنگ معاصر ژاپن / 57
جامعه
– سیر تاریخی شکل گیری مبحث خاص بودن مردمان ژاپن: علیرضا رضائی / 65
– فرهنگ آموزش و یادگیری در ژاپن: محمد رضا سرکار آرانی / 69
– گسترش خانواده درمانی و تجربه ی پدری در بستر جامعه ژاپن: تاکشی تامورا ترجمه محیا پاک آئین / 73
– ژاپن در نگاه عرب، نگاهی به آثار نویسندگان و پژوهشگران عرب درباره ژاپن: د. مسعود ضاهر ترجمه هدی بصیری / 79
– مصاحبه با دالایی لاما با موضوع خودکشی در ژاپن: ترجمه قدرت الله ذاکری / 85
ادبیات
– حکایت گنجی مونوگاتاری: سودابه فضائلی / 91
– چگونه به آثار ادبی بنگریم: ناهوکو تاواراتانی/ 95
– مرگ به خاطر نفرت از داستان نویسی؛ نگاهی به زندگی و آثار دازایی اوساموور: قدرت الله ذاکری / 99
دین
– بررسی مفهوم کامی در آیین شین تو: حمیده امیریزدانی / 109
– ژاپن در ادوار کهن: روبرت الوود ترجمه زهرا میقانی / 118
سلامت
– آیا ژاپنی هاسالم ترند؟، بررسی مقایسه ای شاخص ها و اطلاعات سلامت در ژاپن و برخی جوامع غربی: شیرین احمدنیا / 123
هنر
– تئاتر سنتی ژاپن: لاله تقیان / 129
– بیان مبهم صورتک های زنان در تئاتر نو ژاپن: سولماز حشمتی / 136
– شکل، شیوه، ژاپن: مژگان جهان آرا / 139
– انسجام و تجزیه بدن: نقاشی ژاپنی در طول 15 سال جنگ: برت وینتر- تاماکی ترجمه مریم سمسار / 142
– مانگا و تاثیرات اجتماعی آن: سعید بهجت / 149
– مساله وجود در انیمیشن های ژاپنی: سوزان جی. نپیر ترجمه زهرا سادات ابطحی / 152
مسکن
– نقش فرهنگ در معماری مسکونی ژاپن: خسرو موحد / 159
– خانه ژاپنی؛ فضای متوازن و کهن الگوی فضای قطبی: نولد اگنتر ترجمه رویا آسیایی / 163
– بررسی استتتیکی کرسی و تجهیزات جانبی آن در کنار ویژگی های زیبایی شناختی و مقایسه با کوتاتسو در برخی از عادات مردم ژاپن: نصیبه سلطانی زاده و گلنار زمانی / 169
ما، ژاپن و ایران
– مقدمه : ناصر فکوهی / 179
«ما» از نگاه «آنها» ، «آنها» از نگاه«ما» – «ما» و «آن ها» / 180
معرفی کتاب
– ژاپن بارت و ژاپنی هادر سونامی 2011: زهره روحی / 195
– کوروساوایی که نمی شناسیم: حبیب باوی ساجد / 197
– نظریه طراحی در تفکیک مجدد اراضی؛ برگرفته از تجربهی تفکیک مجدد زمین در ژاپن: نرگس آذری / 200
– تجارب سالمندی: اسطوره یائسگی در ژاپن و آمریکای شمالی: ترکان عینی زاده / 201
– «گل داوودی و شمشیر : الگوی فرهنگ ژاپنی؛ کتاب زمان جنگ» / افشین اشکور کیایی / 202
– نگاهی گذرا به چند کتاب: ترکان عینی زاده / 204
– کتابشناسی فرهنگ ژاپن: ترکان عینی زاده / 207
یادداشت مدیر انسان شناسی و فرهنگ
زمانی که «انسان و شناسی فرهنگ» صفحات فرهنگ های غیر ایرانی خود را یک به یک می گشود، به ویژه برای نخستین بار در میان نظام های رسانه ای جایگاه های ویژه ای را به فرهنگ هایی که کمتر به آنها در این دیار اهمیتی داده شده است، به ویژه فرهنگ های شرقی، می داد، بسیاری بر آن بودند که این کار، کاری جدی نیست، و بهتر است ما صرفا بر «فرهنگ خودمان» متمرکز شویم. بسیاری حتی از این نیز پیشتر می رفتند و بر آن بودند که چه بهتر و چه علمی تر که مرزهای میان رشته ها و شاخه های مختلف علمی در علوم انسانی و اجتماعی را کم رنگ نکنیم، همان طور که اصرار داشتند مرز میان علم و به گفته آنها «حوزه های غیر علمی» یعنی همه اشکال دیگر شناخت از شناخت مردم عادی گرفته تا رسانه ها، مطبوعات، اینترنت و غیره، مخدوش نشود و باز اصرار بر اینکه سلسله مراتب ها میان دانشجویان و «اساتید» زیر پا گذاشته نشود و دانشگاهیان و غیر دانشگاهیان گرد هم نیایند و «چهره ها» با دیگران و به خصوص جوانان «ناشناس» همراه نشوند. امروز بیش از پنج سال پس از تاسیس «انسان شناسی و فرهنگ»، رشد این شبکه و تاکید و اصرار آن بر پرهیز از همه این «باید» های به ظاهر عقلانی، همگان را واداشته است تا به موفقیت این شبکه اذعان داشته باشند. آنچه ما از ابتدا با عنوان خط مشی خود اعلام کردیم یعنی پرهیز از ایدئولوژی زدگی، سیاست زدگی، اندیشیدن در قالب های کلیشه ای و مقطعی، پرهیز از ایجاد محافل از هر نوع آن، صادق بودن با خوانندگان و همکاران خود، از میان برداشتن سلسله مراتب ها و مرزبندی های تصنعی، فکر کردن و تحلیل در محیطی واقعا بین رشته ای که جایگاه و پایگاهی باشد به ویژه برای جوانان که کار خود را در عرصه عمومی قرار دهند و به فرهنگ خودی و به شناخت از فرهنگ های دیگری امکانی واقعی و عمق هر چه بیشتری بدهند، هر روز ثمرات بیشتر خود را نشان می دهد.
این مهم از طریق ویژه نامه ها به عنوان یک راهبرد علمی واقعی پیگیری شد. ویژه نامه جایی بود که همه علاقمندان می توانستند و می توانند زیر نظر متخصصان یک حوزه شروع به کار و تحقیق کرده و منابعی قابل اهمیت در یک زمینه خاص پدید آورند؛ منابعی برای ایجاد علم نه در قالب های تصنعی و هر چه بیش از پیش بی ارزش شده دستور العمل های علمی – دانشگاهی، خشک و بدون خواننده(همچئن اعلب مجلات به اهر علمی) بلکه در قالب های زنده فرهنگ های در حال جوشش و زندگی پر توان آنها. بدین ترتیب بود که حوزه های مختلفی تعریف شدند و در هر یک ویژه نامه ای، یک سردبیر، یک ویراستار علمی و گروه بزرگی از متخصصان و علاقمندان را گرد آورد تا در باره آن موضوع در فرصتی کافی بیاندیشند و بنویسند و کار خود را به بهترین شکل ممکن با توجه به امکانات ما و به اصل رایگان بودن مطلق مطالب «انسان شناسی و فرهنگ» ارائه دهند. هم اکنون نیز بیش از ده ویژه نامه در حوزه های مختلف در حال تدارک هستند که در فرصت مناسب و پس از رسیدن به شکل و محتوایی قابل عرضه، منتشر خواهند شد.
فرهنگ ژاپن برای ما از ابتدا جذابیت خاصی داشت زیرا ژاپن تنها کشوری بود و هست که در شرق آسیا، از ابتدای قرن بیستم توانست خود را در رده کشورهای توسعه یافته قرار دهد و اخلاق و ادب و نظامی اجتماعی را با حوزه های مدرنی که صنعتی شدن و سپس انقلاب اطلاعاتی بر همه جهان تحمیل می کرد سازش دهد. البته ژاپن از دورانی که در اواخر قرن نوزدهم دروازه های بسته خود را به سوی بیرون گشود تا سال های دهه 1960 قرن بیستم که به عنوان یک قدرت یافته تثبیت شده در سراسر جهان مورد پذیرش قرار گرفت فرود و فراز های بی شماری را از سر گذراند. از جمله جنگ های متعددی در قرن بیستم را با کشورهای روسیه، چین، دو جنگ جهانی و غیره و تراژدی بزرگ بمباران اتمی دو شهر هیروشیما و ناکازاکی را.
با وجود این ژاپن توانست به اهمیت مردم خود، همه این مصیبت ها را پشت سر بگذارد و تمدنی واقعی و الگو وار را به جهان عرضه کند که امروز بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در آرزوی آن هستند.
هر چند باید توجه داشت که این امر نباید سبب آن شود که آسیب شناسی های جامعه ژاپن نادیده گرفته شود. از فرایندهای نظامی گرایانه و مرد سالارانه ای که ریشه های عمیقی در این کشور دارند تا گرایش به بیگانه هراسی و مشکلی که هنوز این فرهنگ برای همزیستی از نزدیک با فرهنگ های دیگر از جمله اقلیت های درون خودش (به ویژه کره ای ها) نشان می دهد. این آسیب شناسی از سوی دیگر و از رویکرد جامعه شناختی به موقعیت متناقض رابطه جامعه ژاپن با حوزه فناوری، یعنی رشد بی اندازه فناوری هایی چون اتوماسیون و ساخت دستگاه های انسان نما گرفته، تا گسست و فاصله گرفتن طبقات اجتماعی و ظهور پدیده های فرد گرایی و «موفق ها» در برابر «شکست خورده ها» ، بالا گرفتن رقابت های فردی و از میان رفتن یا تضعیف روحیه ای که به آن روحیه «بنگاه به مثابه خانواده» گفته می شد به سود روحیه ای که باید به آن عنوان «بنگاه سرمایه داری رقابتی» نامید، و در یک کلام شکاف و گسست و تنش میان ژاپن سنتی و ژاپن مدرن، گسترده هستند.
بخشی دیگری از این نگاه انسان شناختی و جامعه شناختی را می توان به مسئله و مشکل هویتی در ژاپن مربوط دانست، جوانان ژاپنی که همچون بسیاری دیگر از جوانان در سراسر جهان غیر مرکزی توسعه یافته، در میان سنتی که ریشه های خود را باید در آن بیابند و مدرنیته ای که باید در نمونه ای بومی و محلی ساخته شود ولی در عین حال باید آکنده از عناصر جهانی نیز باشد، سرگردانند و این سرگردانی را به صورت های مختلف در پدیده های زندگی روزمره از مد و لباس گرفته تا اشکال مختلف و عجیب و غریبی از گذران اوقات فراعت و رفتارهای نامتعارف نشان می دهند. و یا مسئله مردسالاری در این فرهنگ، که در تضادی آشکار با موقعیت جدید زنان در این کشور توسعه یافته قرار دارد و بیش از پیش ما را به سوی آن می کشد که دقت کنیم هیچ فرهنگی نه برای خود مردمانش و نه برای دیگران یک الگوی مطلق و پایدار به حساب نمی آید و نیاز به اندیشیدنی دائم بر خود و دیگران و اعتلا بخشیدن پیوسته به روابط خود با دیگران دارد.
با این نگاه، این ویژه نامه که برای نخستین بار ما را با فرهنگ ژاپن از دیدگاه هایی بسیار متفاوت آشنا می کند، نام «فرهنگ ژاپن» را در خود دارد، همچون زندگی ژاپنی، آکنده از سنت و وتاریخ است، تداومی که قابل پشت سر گذاشتن نیست. بنابراین دقت داشته باشیم که «معاصر» نامیدن این ویژه نامه، امری بسیار نسبی است. این ویژه نامه می تواند به ما یادآوری کند که چگونه فرهنگی که چنین از ما «دور» می نماید می تواند به ما بسیار نزدیک باشد. تاریخ روابط فرهنگی میان دو کشور و موقعیت و روابط بی شماری که اندیشمندان و مردم و این دو فرهنگ را با هم پیوند زده و همچنان تداوم دارد شاهدی بر این ادعاست.
آنچه نباید از یاد برود و شاید بیش از هر چیز در این ویژه نامه اهمیت دارد در همکاری داوطلبانه و بسیار دوستانه و در عین حال بسیار جدی و پیگیرانه سرکار خانم دکتر مژگان جهان آرا از دانشگاه هنر تهران به عنوان سردبیر و تلاش های خارق العاده و در خور ستایش سردبیر علمی سرکار خانم ترکان عینی زاده کارشناس ارشد انسان شناسی دانشگاه تهران، و همین طور کوشش های بسیار سخت و جدی طراح و صفحه بند خانم مرضیه جعفری است. بدون همکاری و همگامی این عزیزان انتشار این ویژه نامه ممکن نمی شد. اما باید از تمام نویسندگان، مترجمان و دیگر دوستانی که با ارائه کارهای خود و یا با در اختیار گذاشتن زمان خود برای گفتگو به این ویژه نامه غنای خاصی بخشیدند تشکر کنیم. امید ما آن است که دیگر ویژه نامه های «انسان و فرهنگ» نیز با همین دقت و دلسوزی منتشر شوند. همین جا از خوانندگان خواهش می کنیم که اگر خطاهایی هنوز باقی باشد، که بی شک چنین است، هر چند تمام تلاش ما بر آن بوده که میزان آنها را به حداقل برسانیم، این امر را صرفا به حساب کمبود امکانات ما بگذارند و بر ما ببخشند. اعتقاد ما بر آن بوده و هست که تا کار انجام نشود، خطاها و ضعف ها آشکار نشده و نمی توان در مسیر بهبود حرکت کرد. این ویژه نامه به صورت الکترونیک طراحی شده اما امکان دریافت آن به صورت یک نشریه معمولی نیز وجود دارد علاقمندان در انی زمینه می توانند با ما تماس بگیرند. به امید انتشار ویژه نامه هایی هر چه پر بار تر در «انسان شناسی و فرهنگ».
یادداشت سردبیر
خواندن، شنیدن و به ویژه نوشتن درباره جهان «دیگران»،اندیشیندی دوباره درباره جهان خویش نیز هست. و این بار بر آن شدیم که در چارچوب ویژه نامه های «انسان و فرهنگ» از کشوری در شرق بگوییم و بنویسیم تا نگاهمان را نسبت به آن که تا اندازه زیادی نسبت به شرق نیز هست، عمیق تر کنیم. هم از این رو، ژاپن را برگزیدیم و این ویژه نامه، «فرهنگ ژاپن» نام گرفته شد. مجموعه ای که به همیت تعداد بسیار زیادی از همکاران ما در زمانی بیشتر از یک سال کار فشرده امروز می تواند به خوانندگان عرضه شود.
در این میان شادمانی ما از آن بود و هست که این مجموعه فرصتی شد نه تنها برای آشنایی با بسیاری از پژوهشگران و دوستان دور و نزدیک بلکه چشم اندازی برای همکاری های آینده با آنها و این در تمام ویژه نامه های «انسان و فرهنگ» شاید هدف اصلی باشد که جریانی انسانی از هماهنگی ها و همکاری های انسانی به وجود بیاورد که قابل تداوم و پایدار باشد.
گرد هم آمدیم ، قرار گذاشتیم ، خبر کردیم و خبردار شدیم، جست و جو کردیم و پیدا کردیم و جمع کردیم و … تا به حال.
همراهی دوستان خوبمان بود که توانستیم مجموعه ای در موارد مختلف را گرد هم آوریم.
سفارت محترم ژاپن در تهران و سفیر حاضر جناب آقای کین ایچی کومانو به همراه مسئولان بخش فرهنگی آنان، از همان آغاز با ما همراه بودند.
اندیشمندان و محققان، دوستان دیگری بودند که با ارسال مقاله های پر بارشان، با روی باز، جانی خوش به این ویژه نامه دادند. جوانان پژوهشگر را هم خبر کردیم و به ما پیوستند تا تازگی های تلاش هایشان تنوع کار ما را رنگ و بویی بخشد.
می خواستیم تا بدون حدود و به دور از سختی در کنار هم از ژاپن بشنویم و بدانیم. از ژاپن، کشوری که در آخرین قسمت قاره بزرگ آسیا، با رمز و رازها و زیبایی هایش در میان آب های ژرف جهان نشسته است. کشوری که پیچیدگی های فرهنگی اش سال ها است که دانشمندان و اندیشمندان را به خود مشغول داشته و علاقه مندان اش را دست به کار تحقیق و تفحص. سرزمین آفتاب تابان و کیمونو و کانجی و شکوفه های گیلاس و هایکو و نمایش نو و چای سبز و سوشی و درناهای کاغذی و شمشیرهای سامورایی و ایزاناگی و ایزانامی و … و این بود که چنین شد که از ژاپن گفتیم و می شنویم.
و خوشبختیم که بنا بر برنامه ریزی های انجام شده،این ویژه نامه همراه خواهد شد با ویژه نامه های دیگری درباره سایر فرهنگ های جهان در انسان شناسی و فرهنگ. بهر حال این ویژه نامه برای مامجالی بود برای با هم نشستن ارزشمند کسانی که در رابطه با کشور ژاپن تجربیاتی دارند و عشق و علاقه ای و حرفی؛ و همین سبب شد که بخش های گوناگونی در آن پیدا شود از هنر و سلامت و تاریخ و ادبیات و طبیعت و فلسفه و … در کنار هم و با هم، به همان وسعتی که انسان شناسی دارد. فصل بندی ها از طبیعت آغاز شد و به ترتیبی تنظیم شدند که روندی خوب از طبیعت تا تاریخ، جامعه شناسی، ادبیات، دین، سلامت، هنر، مسکن و شهر را داشته باشند. در ابتدای هر فصل مقالات اساتید صاحب نظر به ترتیب الفبای نام آنان و سپس جوانان پژوهشگر جای گذاری شده اند. مصاحبه ها و گفتگوها آشنایی خوبی را در اوایل و قبل از مقالات فراهم می کنند. در آخر هم در فصل ژاپن و ایران تجربیات ژاپنی هایی که چندی در ایران بوده و ایرانی-هایی که چندی در ژاپن بوده اند را کنار هم آورده ایم. از شباهت ها و تفاوت ها بشنویم. از شباهت که بسیارند و تفاوت هایی هم که هستند.
بنابر رویه انسان شناسی و فرهنگ ویژه نامه ها ابتدا در سایت اینترنتی قرار می گیرند تا به خوبی در دسترس علاقه مندان باشند و فراگیر شوند، تا همه هم ببینید و بشنوند بارها و بارها و درهرکجا؛ و بعد در صورت توان در شکلی که به دلایل فنی و هزینه ها، لزوما چنین نخواهد بود، بر کاغذ منتشر شوند.
پس از آن که در خصوص فرهنگ ژاپن، با هم نشستیم و نوشتیم و کنار هم نهادیم نتیجه ای حاصل شد که پیش روست. از همه آنان که با روی باز و سخاوتمندانه، وقت و صحبت ها و نوشته هایشان را در اختیار ما قرار دادند تشکر و سپاس داریم. از سفارت محترم ژاپن برای حمایت ها و همراهی ایشان نیز بسیار ممنون هستیم.
مژگان جهان آرا
برای مشاهده ویژه نامه در زیر کلیک کنید
برای باز شدن فایل روی نوشته، کلیک راست کنید و گزینه save link را انتخاب کنید
ویژه نامه های «انسان و فرهنگ»
http://anthropology.ir/magazine
دوست و همکار گرامی
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید
http://anthropology.ir/node/11294
