ژاپنی‌ها و قاعده‌ای نانوشته در استفاده از پله برقی

مرکز مطالعات ژاپن | سید آیت حسینی |

یکی از نکاتی که خارجیان از بدو ورود به توکیو و احتمالاً از همان فرودگاه متوجه آن می‌شوند و شاید از آن شگفت‌زده شوند این است که ژاپنی‌ها هنگام استفاده از پله برقی همگی قاعده نانوشته‌ای را رعایت میکنند: آنانکه عجله ندارند و ترجیح میدهند روی  پله برقی بایستند در سمت چپ پله برقی می‌ایستند و آن‌ها که عجله دارند و می‌خواهند روی پله برقی راه بروند از سمت راست عبور می‌کنند به طوری که حتی اگر هيچ کس قصد راه رفتن نداشته باشد، همه فقط در نيمه سمت چپ پله می‌ايستند. این مساله چنان در توکیو همه‌گیر است که حتی خارجی‌ها هم در زمان کوتاهی به آن عادت می‌کنند و ناخودآگاه بدان تن می‌دهند.

پله برقی در توکیو

اما شگفتی خارجی‌ها زمانی کامل می‌شود که برای نخستین بار به شهرهای غربی ژاپن مثل اوساکا مسافرت می‌کنند. در اوساکا روش استفاده از پله برقی دقیقاً برعکس توکیو است: در سمت راست می‌ایستند و از سمت چپ حرکت می‌کنند. شاید ذکر این نکته بد نباشد که بیش از نود درصد مردم ژاپن راست‌دست هستند و جهت حرکت خودروها در خیابان در سراسر کشور مانند انگلستان از سمت چپ است. اما این تفاوت نظام‌مند بین دو کلان‌شهرتوکیو و اوساکا طوری برجسته و آشکار است که گویی با دو کشور متفاوت سروکار داریم. بر اساس  بررسی‌های انجمن آسانسور ژاپن در سال ۱۹۹۹ در شهرهای مناطق مرکزی ژاپن مثل ناگویا هم عابران مانند توکیو در سمت چپ پله برقی می‌ایستند.

بنابراین ظاهراً مرز بین این دو الگوی رفتاری جایی بین منطقه چوبو (مرکز) و منطقه کانسای (غرب) است. جالب آن است که دلیل این تفاوت برای خود مردم ژاپن نیز مشخص نیست و در هیچ منبع معتبری به ریشه این تفاوت اشاره نشده است. اما مثل همیشه بین مردم نظرات غیر رسمی فراوانی در توجیه این تفاوت وجود دارد. يکی ازاين داستان‌ها که ژاپنی‌ها تعريف می‌کنند البته آميخته به افسانه است و احتمالاً به دور از واقعيت، اما شايد شنيدنش خالی از لطف نباشد.

پله برقی در اوساکا

در زمان قديم امپراطور ساکن کيوتو در غرب ژاپن بود و شوگون (بالاترين مقام نظامی کشور) که در عمل اداره امور مملکت را به عهده داشت در اِدو (نام قديم توکيو) زندگی می‌کرد. خیابان‌های تنگ و پرپيچ و خم توکيو هميشه صحنه حضور سامورای‌ها بود که با موی تراشيده، شمشير بلند به کمر بسته و با گام‌هایی آرام و استوار در آمد و شد بودند. سامورای‌ها که طبیعتاً اغلب راست‌دست بودند شمشير را به سمت چپ کمر خود می‌بستند و برای اينکه نوک شمشيرشان برای سامورای‌های ديگر و مردمی که با عجله در رفت و آمد بودند مزاحمت ايجاد نکند، به آرامی از سمت چپ خیابان عبور می‌کردند. منطقه غرب اما به دليل وجود بنادر مهمی نظير اوساکا و کوبه، بازرگانان و سوداگران بسیاری را در خود جای داده بود. به گونه‌ای که به اِدو “شهر سربازان” و به اوساکا “شهر بازرگانان” می‌گفتند.

مشهور است که تفاوت برخورد گرم فروشندگان اوساکایی با مشتری، با برخورد مودبانه اما نسبتاً سرد اهالی توکيو ريشه در اين تفاوت تاريخی دارد.  تجار شهر اوساکا در زمان قديم پول و اشيای قيمتی خود را برای امنيت بيشتر در کيسه‌ای قرار می‌دادند و از سمت راست (نزديک دست راست) خود می‌آويختند و برای اينکه توجه عابران را جلب نکنند و از خطر سارقان سواره در امان باشند، به آرامی از سمت راست خیابان حرکت می‌کردند.

در نتيجه به مرور رسم بر اين شده بود که افراد مهم‌تر و مسن‌تر و متمول‌تر در توکيو به آهستگی از سمت چپ و از کنار ديوار (در اوساکا سمت راست) حرکت کنند، و مردم عادی از سوی ديگر گذرکنند. بعد از گسترش پله‌های برقی از حدود دهه 70 همين رسم به روش استفاده از پله‌برقی در دو شهر نيز تسری يافت.

1. 日本エレベーター協会
2. 武士の街
3. 商人の街