سرزمین ژاپن

سید آیت حسینی | مرکز مطالعات ژاپن |

 خلاصه

ژاپن کشوری جزیره‌ایست که در منتهاالیه شرقی قاره آسیا و در غرب اقیانوس آرام جای دارد. این سرزمین از چهار جزیره بزرگ هون‌شو1، هوکّایدو2، کیوشو3، شی‌کوکو4 و جزایر کوچک بسیاری تشکیل شده که به شکل کمان در امتداد هم قرار دارند از شمال شرقی تا جنوب غربی کشیده شده است. تعداد جزیره‌های ژاپن مجموعاً 6852 جزیره است که روی هم مساحتی معادل 378000 کیلومتر مربع را پدید می‌آورند. این تقریباً معادل یک چهارم مساحت ایران و اندکی کمتر از مساحت عراق یا ازبکستان است.

هفتاد درصد خاک ژاپن را کوه‌ها تشکیل می‌دهند و نسبت مساحت جنگل‌ها به مساحت کل کشور 67 درصد است.

ژاپن از چهار سو با آب احاطه شده است و صنعت ماهیگیری و تجارت دریایی از دیرباز در آن رونق بسیار دارد. مساحت آب‌های این کشور شامل آب‌های ساحلی و آب‌های انحصاری اقتصادی (EEZ)، نزدیک 12 برابر مساحت خاک آن است و بدین جهت دریا برای ژاپن جایگاه بسیار مهمی دارد.

دریای بین ژاپن، چین و شبه‌جزیره کره دریای ژاپن نام دارد5. ژاپن از شرق و جنوب به اقیانوس آرام مشرف است و در شمال آن دریای اختسک قرار دارد. نیز دریای بین هون‌شو و شی‌کوکو دریای سه‌تو6 نامیده می‌شود.

در آب‌های سواحل جنوبی ژاپن جریان آب گرم کوروشی‌ئو7 و در دریای ژاپن جریان آب گرم تسوشیما8 از سمت جنوب جریان دارند. از شبه‌جزیره کامچاتکا تا شرق هوکّایدو را جریان آب سرد اویاشی‌ئو9 درمی‌نوردد و از سمت غربی دریای اختسک جریان آب سرد لیمان به داخل دریای ژاپن جاری است.

در نزدیکی مجمع‌الجزایر ژاپن صفحه اوراسیا، صفحه دریای فیلیپین، صفحه اقیانوس آرام و صفحه آمریکای شمالی واقع شده اند و بدین سبب ژاپن بخشی از مناطق موسوم به کمربند کوه‌زایی دور اقیانوس آرام، کمربند آتشفشانی و کمربند زلزله را تشکیل می‌دهد. ژاپن محل برخورد انرژی‌های این صفحات است و بدان سبب زلزله‌های بسیاری در آن رخ می‌دهد. گفته می‌شود که نزدیک به 20 درصد انرژی زلزله‌های کل جهان در ژاپن و نواحی اطراف آن مجتمع شده است.

مختصات جغرافیایی

منتهاالیه شرقی: استان توکیو، جزیره مینامی‌توری (عرض جغرافیایی 24درجه و 16 دقیقه و 69 ثانیه شمالی، طول جغرافیایی 153 درجه و 59 دقیقه و 11 ثانیه شرقی)

منتهاالیه غربی: استان اوکی‌ناوا،ساحل غربی جزیره یوناکونی (عرض جغرافیایی 24درجه و 26 دقیقه و 58 ثانیه شمالی، طول جغرافیایی 122 درجه و 56 دقیقه و 01 ثانیه شرقی)

منتهاالیه جنوبی: استان توکیو، جزیره اوکی‌نو‌توری (عرض جغرافیایی 20 درجه و 25 دقیقه و 31 ثانیه شمالی، طول جغرافیایی 136 درجه و 04 دقیقه و 11 ثانیه شرقی)

منتهاالیه شمالی: استان هوکّایدو، شهر واکّانای جزیره بن‌تن (عرض جغرافیایی 45 درجه و 31 دقیقه و 13 ثانیه شمالی، طول جغرافیایی 141 درجه و 56 دقیقه و 27 ثانیه شرقی)

آب و هوا

بیش از نیمی از ژاپن در منطقه معتدل قرار دارد. جزایر نواحی جنوبی نظیر اوکیناوا یا مجمع‌الجزایر اوگاساوارا آب وهوای گرمسیری و نواحی شمالی مانند هوکّایدو آب و هوای سردسیری دارند.

ژاپن به طور کلی آب و هوای دریایی دارد و در اثر بادهایی که از سمت دریا می‎‌وزند (بادهای موسمی) چهار فصل مجزا دارد و اختلاف دما در فصول مختلف آن زیاد است.

بهار ژاپن روزهای نسبتاً گرم زیادی دارد. از اواخر بهار یعنی ماه ژوئن تا آغاز تابستان در ماه ژوئیه جبهه هوای بارانی بر فراز ژاپن متوقف می‌شود و روزهای بارانی ادامه می‌یابند. این دوره را فصل باران می‌نامند.

با اتمام فصل باران، تابستان واقعی از راه می‌رسد. هوای تابستان به خاطر وجود هوای پرفشار اقیانوس آرام بسیار گرم و مرطوب است. از اواخر تابستان تا پاییز، طوفان‌های ایجاد شده برفراز آب‌های جنوب ژاپن با عبور از کناره توده هوای پرفشار اقیانوس آرام به ژاپن نزدیک می‌شوند و خاک آن را درمی‌نوردند و گاهی موجب خسارات ناشی از طوفان و باران می‌گردند.

با شروع زمستان هوای پرفشار سیبری گسترش می‌یابد و در اثر آن بادهای موسمی از سمت شمال‌غرب وزیدن می‌گیرند. این بادهای موسمی در سر راه خود از جریان آب گرم تسوشیما که در دریای ژاپن جاری است مقدار زیادی بخار آب به خود جذب می‌کنند و پس از سرد کردن آن، در جای‌جای سواحل دریای ژاپن موجب بارش برف می‌گردند. این مناطق حاشیه دریای ژاپن جزو پربرف‌ترین مناطق دنیا هستند و در نواحی کوهستانی گاهی تا بیش از 3 متر برف می‌گیرند. بادهای موسمی شمال‌غربی پس از آن‌که در نواحی حاشیه دریای ژاپن موجب بارش برف می‌شوند، از آن نواحی می‌گذرند و به مناطق حاشیه اقیانوس آرام می‌رسند. در این هنگام تقریباً تمام بخار آب خود را از دست می‌دهند و موجب پدید آمدن روزهای خشک وآفتابی در این مناطق می‌گردند.

به علت بارندگی‌های ناشی از طوفان و فصل باران و نیز بارش برف در اثر بادهای شمال‌غربی در زمستان، ژاپن جزو مناطقی از جهان است که بیشترین نزولات جوّی را دارند. این مسأله در کنار عاملی دیگر یعنی کوهستانی بودن، همه ساله خسارات بسیاری نظیر رانش زمین و سیل را به ژاپن تحمیل می‌کند.

ویژگی‌های اقلیمی

حدود 70 درصد خاک ژاپن را مناطق کوهستانی در بر گرفته اند و اغلب این کوهستان‌ها نیز با جنگل پوشانده شده اند. از مساحت این کشور، زمین‌های قابل کشت 14 درصد، اراضی قابل سکونت سه درصد و زمین‌های قابل استفاده برای فعالیت‌های صنعتی 4/0 درصد را به خود اختصاص داده اند.

مناطق کوهستانی و رشته‌کوه‌ها

بلند‌ترین قله ژاپن قله کوه فوجی با ارتفاع 3776 متر است. ژاپن به علت فعال بودن زیاد صفحات زمین در زیر آن، قلل آتشفشانی بسیاری نیز دارد. هر چند تعداد این قله‌ها بر اساس معیارهای شمارش متفاوت است اما می‌توان آن‌ها را حدود 120 تا 150 قله ارزیابی کرد. در میان آتشفشان‌های فعال کنونی که از دهانه آن‌ها دود خارج می‌شود می‌توان به کوه ساکوراجیما در استان کاگوشیما اشاره کرد.

دشت‌ها

اغلب دشت‌های ژاپن جلگه‌هایی هستند که رودخانه‌ها با به روی هم انباشتن خاک کوه‌ها به وجود آورده اند. دشت‌هایی که رودخانه‌ها می‌سازند به شکل دلتا، به شکل بادبزن باز شده و یا پله‌ مانند هستند.

پهناورترین دشت ژاپن دشت کان‌تو به وسعت حدود هفده هزار کیلومتر مربع است.

رودخانه‌ها و دریاچه‌ها

رودخانه‌های ژاپن فاصله کوتاه بین کوه‌هایی که مانند ستون فقراتی در دل جزایر ژاپن قرار گرفته اند، تا دریا را با سرعت زیادی می‌پیمایند. یکی دیگر از ویژگی‌های رودخانه‌های ژاپن این است که به دلیل پیچیدگی شکل کوهستان‌ها بسیار پرپیچ‌وخم هستند. نیز به دلیل فراوانی باران، در مدت زمان کوتاهی مقدار آب رود‌ها تغییر زیادی می‌کند. به همین دلیل خسارت‌های ناشی از طغیان رودها نیز در ژاپن بسیار رخ می‌دهد.

بلندترین رودخانه ژاپن رود شینانو به طول 367 کیلومتر است که این میزان معادل تنها یک هجدهم طول رودخانه نیل بلندترین رود جهان است.

بزرگ‌ترین دریاچه ژاپن دریاچه بیوا در استان شیگا است که 670 کیلومتر مربع مساحت دارد.

وسیعترین حوزه ی آبریز در ژاپن رودخانه ی تونه (تونه کاوا) است.

——————————-

1 Honshu
2 Hokkaido
3 Kyushu
4 Shikoku
5 در سال‌های اخیر کره ادعا می‌کند که این دریا باید “دریای مشرق” نامیده شود، اما در عرف بین‌الملل همچنان “دریای ژاپن” (Sea of Japan ) خوانده می‌شود.
6 Seto
7 Kuroshio
8 Tsushima
9 Oyashio