مرکز مطالعات ژاپن / سید آیت حسینی
می‌گویند تقریباً هیچ کسب و کار پرسودی در ژاپن نیست که گروه‌های مافیایی موسوم به یاکوزا دستی در آن نداشته باشند. اما اعضای این گروه خشن و تبهکار چه کسانی هستند و چگونه توانسته‌اند تا به این حد آزادانه و بی‌واهمه ژاپن را جولانگاه فعالیت‌های خود کنند؟ یاکوزا مجموعه‌ای از گروه‌های تبهکار مافیایی مستقر در ژاپن است که در کشورهای مختلف جهان به فعالیت‌های غیرقانونی مثل تولید و قاچاق مواد مخدر، فحشا و خرید و فروش اسلحه و همچنین فعالیت‌های اقتصادی مشروع و قانونی مثل ساخت وساز، مشاوره املاک، تبادل ارز، تأمین نیروی کار و صنعت سرگرمی و غیره اشتغال دارند.
گروه‌های یاکوزا ساختار سازمانی پیچیده‌ای دارند و در مرام خود از ارزش‌های سنتی سلحشوران ژاپنی نظیر رعایت دقیق سلسله‌مراتب و وفاداری کامل به گروه و احترام به مافوق پیروی می‌کنند. بر اساس آخرین گزارش‌های پلیس ژاپن، در حال حاضر ۲۱ گروه فعال یاکوزا در سراسر ژاپن فعالیت دارند که هر یک به نوبه خود به دسته‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند.
طبق برآوردهای انجام شده، گروه‌های یاکوزا در سراسر جهان حدود ۱۰۲ هزار عضو فعال دارند. از بین این گروه‌ها بزرگ‌ترین و شناخته شده‌ترین گروه یاکوزا، یاماگوچی-گومی نام دارد که در سال ۱۹۱۵ تأسیس شده است و دارای ۵۵ هزار عضو است که این اعضاء در ۸۵۰ دسته سازماندهی شده‌اند. رتبه دوم را از این لحاظ، گروه موسوم به سومی‌یوشی-کای با ۲۲ هزار عضو و ۲۷۷ دسته دارد و رتبه سوم نیز از آن گروه ایناگاوا-کای با ۱۵ هزار عضو و ۳۱۳ دسته است. قلمرو، حوزه عمل و راهبردهای مدیریتی هریک از این گروه‌ها با گروه‌های دیگرتفاوت دارد. در تابستان سال ۲۰۱۵ یاماگوچی-گومی به دو دسته تجزیه شد که این اتفاق نگرانی‌هایی را در خصوص درگیری‌های احتمالی بین دو گروه جدید ایجاد کرده است.
اعضای یاکوزا را عموماً در ژاپن با دو نشانه می‌شناسند: انگشتان بریده شده و خالکوبی. اما چرا یاکوزاها انگشت بعضی از اعضای خود را می‌برند؟ مشهور است که اگر یکی از اعضای یاکوزا در انجام وظایف محوله کوتاهی کند یا از عهده انجام مسئولیتش برنیاید و یا قادر به بازپرداخت بدهی‌های خود نباشد، برای توبه و عذرخواهی از مافوق یا طلبکار، یک بند از انگشت کوچک دست چپ خود را قطع می‌کند و بند بریده شده را به او تقدیم می‌کند. گفته می‌شود که این نوع مجازات با نحوه در دست گرفتن شمشیر بین سربازان سامورای ارتباط داشته است. نقش سه انگشت میانی، حلقه و کوچک در هر دو دست، محکم گرفتن دسته شمشیر بوده است و اگر بند آخر یکی از این انگشتان قطع می‌شد، شمشیرزن نمی‌توانست سلاح خود را با قدرت تمام در دست بگیرد و از توان شمشیرزنی و در نتیجه از میزان اعتماد به نفس او کاسته می‌شد و همین موجب می‌شد که بیشتر به گروه یاران خود وابسته باشد و کمتر تکروی کند. در سال‌های اخیر مهندسان پزشکی در ژاپن به دنبال طراحی و تولید پروتزهایی هم‌رنگ و هم‌شکل با بند انگشت قطع شده بوده اند که با قرار گرفتن روی انگشت، این نقص عضو را بپوشاند تا عضویت افراد در این گروه‌ها برملا نگردد.
نشانه دیگر یاکوزاها خالکوبی‌های بزرگ رنگارنگ در سراسر بدن است. از آنجا که خالکوبی همیشه دردناک است، انجام آن در سراسر بدن نشانه‌ای از مردانگی و قدرت تلقی می‌شده است. با آن‌که امروزه در بسیاری از نقاط جهان، خالکوبی با استفاده طراحی‌های رایانه‌ای و تجهیزات الکترونیکی انجام می‌شود، در ژاپن یاکوزاها هنوز با ابزارهای سنتی دست‌ساز این کار را انجام می‌دهند. این روش از خالکوبی بسیار دردناک، پرهزینه و زمان‌بر است و گاهی خالکوبی کل بدن سال‌ها طول می‌کشد. خالکوبی اساساً در ژاپن امری نکوهیده است و عموم مردم این کشور نگاه مثبتی به افراد دارای خالکوبی ندارند و حتی ورود این افراد به برخی اماکن نظیر حمام‌های عمومی و استخرهای آب گرم ممنوع است. همچنین در سال‌های اخیر، استانداری اوساکا نیز استخدام این افراد در بخش دولتی را ممنوع کرده است. اعضای یاکوزا اغلب با پوشیدن لباس‌های آستین بلند و یقه‌دار، خالکوبی‌های خود را مخفی می‌کنند، اما مشهور است که در هنگام ورق بازی با سایر اعضای گروه، پیراهن خود را از تن به در می‌آورند و خالکوبی‌های بدن خود را به نمایش می‌گذارند. در سال‌های اخیر یاکوزاها تمایل کمتری به داشتن خالکوبی از خود نشان می‌دهند.
اعضای یاکوزا اغلب از اقشار حاشیه‌ای اجتماع مثل خلاف‌کارانی که از زندان آزاد شده‌اند، کودکانی که والدینشان طردشان کرده است، پناهندگان چینی و کره‌ای و یا فرزندان دوررگه آن‌ها هستند. وجه مشترک تمام این تبهکاران نداشتن خانواده‌ای مستحکم است که حامی آن‌ها باشد. همین باعث می‌شود که به محض عضویت، گروه برایشان جای خانواده را بگیرد و اولویت اصلی زندگی‌شان حفظ و حراست از این خانواده باشد. گروه نیز در عوض برای آن‌ها اهمیت قائل است و به آن‌ها هر آنچه تا پیش از آن نداشته‌اند یعنی پول و منزلت و قدرت می‌دهد. دنیای یاکوزاها دنیای کاملاً مردانه‌ای است که زن‌ها را به آن راهی نیست. یاکوزاها که تفکرات مردسالارانه سنتی ژاپنی دارند زن‌ها را موجوداتی ضعیف می‌پندارند که قادر به جنگیدن و تحمل شرایط دشوار نیستند. همچنین از نظر آن‌ها کم‌حرفی و حفظ اسرار از شرایط مهم عضویت در این گروه است و اغلب زن‌ها از نظر آن‌ها واجد این شرایط نیستند. وظیفه زن‌ها از دید یاکوزاها، خانه‌داری و رسیدگی به همسر و فرزندان است. تنها زنانی که در تشکیلات یاکوزا حضور دارند همسران سردسته‌های یاکوزا هستند که نزد اعضاء از احترام بسیار بالایی برخوردارند و اعضاء آن‌ها را «خواهر بزرگ» خطاب می‌کنند. علی‌رغم این احترام، خواهران بزرگ فقط همسر رئیس هستند و معمولاً نقش دیگری در دسته‌های یاکوزا ندارند.
یاکوزاها بر خلاف باندهای تبهکاری اغلب کشورها، به طور کامل مخفیانه و زیرزمینی فعالیت نمی‌کنند و در بسیاری موارد در انظار ظاهر می‌شوند و فعالیت علنی دارند. حتی در برخی از گردهم‌آیی‌های مهم گروه‌های بزرگ، مانند مجلس ترحیم روئسای بلندپایه، اصحاب مطبوعات و دوربین‌های شبکه‌های تلویزیونی نیز حضور دارند. درباره اینکه چرا حکومت ژاپن هرگز به ریشه‌کنی کامل این گروه‌ها دست نزده است، گمانه‌زنی بسیار هست. عده‌ای سابقه تاریخی این گروه‌ها را که از قرن ۱۷ به صورت قانونی شروع به کار کردند عامل مشروعیت نسبی آنان در زمان حاضر می‌دانند و عده دیگر زدوبندهای این گروه‌ها با پلیس و دولت در سطوح بالا را علت مصونیت آنان می‌دانند. گروهی دیگر نیز معتقدند یاکوزاها در حال حاضر به شکلی سامان‌یافته و نظام‌مند در اختیار گروه‌های خود هستند و از روئسای خود حرف‌شنوی دارند. اما در صورت انحلال این گروه‌ها، هزاران تبهکار مستقل پدید خواهند آمد که نظارت بر آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود. بعد از جنگ جهانی دوم و اشغال کشور توسط ارتش آمریکا غذا و مایحتاج زندگی در ژاپن کمیاب شد و برای آن بازار سیاه پدید آمد. گروه‌های یاکوزا از این شرایط نهایت استفاده را بردند و صاحب ثروت‌های افسانه‌ای شدند.
در هر صورت نقش گروه‌های یاکوزا از قرن ۱۷ تا به امروز در امور سیاسی ژاپن و به‌خصوص نزدیکی آنان با احزاب ناسیونالیست دست راستی امری روشن و غیر قابل انکار است. در سال ۲۰۱۲ وزیر دادگستری ژاپن پس از افشای ارتباطش با گروه‌های یاکوزا مجبور به استعفا شد. در سال‌های دورتر اما ارتباط با یاکوزا مشکل چندانی برای سیاستمداران ژاپن ایجاد نمی‌کرد. بسیاری از سیاستمداران حزب لیبرال دموکرات که بیشتر سال‌های نیم‌قرن اخیر بر ژاپن حاکم بوده‌اند، از جمله پنج نخست وزیر، روابط آشکاری با گروه‌های یاکوزا داشته‌اند. نوبوسوکه کیشی اولین نخست وزیر لیبرال دموکرات ژاپن روابط مستحکمی با یاماگوچی-گومی داشت و پیوسته در مجالس ترحیم و جشن‌های عروسی اعضای این گروه شرکت می‌کرد. یاکوزاها در انتخابات‌های سراسری و محلی ژاپن نیز فعال می‌شوند و به نقش‌آفرینی می‌پردازند. برخی از آنان را می‌توان در میان کنشگران کارزارهای انتخاباتی یا حتی در کسوت بادیگاردهای برخی نامزدها دید. علاوه بر این، برخی گروه‌های بزرگ یاکوزا برای نامزدهای مورد نظر خود در هر انتخابات تعداد مشخصی رأی تضمین می‌کنند. سرکرده یکی از گروه‌های یاکوزا مستقر در کیوتو فاش کرده است که گروه وی در یکی از انتخابات‌های گذشته برای یکی از نامزدهای استانداری کیوتو ۳۰ هزار رأی جمع‌آوری کرده است.
یاکوزاها بسیاری از کسب و کارهای پرسود نظیر قمارخانه‌ها را در اختیار دارند، اما ندرتاً به شکل مستقیم به اداره این کسب و کارها می‌پردازند، و اغلب بر افراد عادی که گردانندگان این مشاغل هستند نظارت می‌کنند و بخشی از درآمد آنان را به عنوان «هزینه تأمین امنیت» دریافت می‌کنند. گروه‌های یاکوزا یک‌دیگر را به رسمیت می‌شناسند و با هم داد و ستد و همکاری دارند و وارد قلمرو همدیگر نمی‌شوند، اما گاه زیاده‌خواهی‌ها و خیانت‌های آنان به یک‌دیگر موجب تسویه حساب‌های خونین و نبردهای خیابانی بین این گروه‌ها می‌گردد. در این نبردها هدف اصلی هر گروه کشتن رئیس گروه مقابل است، زیرا گروه بدون رئیس قادر به ادامه حیات نخواهد بود و قلمرو و اعضای خود را از دست خواهد داد. پلیس ژاپن باندهای یاکوزا و اعضای آن را تحت نظر دارد و تنها زمانی اقدام به دستگیری آن‌ها می‌کند که جرم بزرگ آشکاری صورت گیرد یا درگیری‌های گروه‌ها با یک‌دیگر فضای شهرها را ناامن سازد. در سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۷ نبرد خونین بزرگی در استان فوکوئوکا بین دو گروه یاکوزا درگرفت و صدمات بسیاری به شهروندان عادی زد که به «جنگ یاما-میچی» مشهور شد. در نهایت، سرکردگان دو گروه با دخالت و وساطت پلیس اعلام آتش‌بس کردند. بر اساس آمار، استان فوکوئوکا در جزیره کیوشو بیشترین تعداد گروه‌های یاکوزا را در خود جای داده است.
دولت ژاپن در سال‌های اخیر به تدریج قوانین سخت‌گیرانه‌‌تری را علیه گروه‌های یاکوزا به تصویب می‌رساند و سعی در مهار مرحله به مرحله این گروه‌ها دارد. برخی اعتراض‌ها و تجمع‌های مردمی نیز در طرح و تصویب این قوانین بی‌تأثیر نبوده است. علاوه بر ژاپن، دولت آمریکا نیز تحریم‌های بین‌المللی ویژه‌ای را علیه سران شناخته شده یاکوزا اعمال کرده است. اما این قوانین اغلب موجب آن شده است که یاکوزاها که از مشاوران و وکلای مجربی بهره‌مندند، روش‌های پیچیده‌تری را برای دور زدن قوانین اتخاذ کنند. از سوی دیگر یاکوزاها می‌کوشند هرگز خود را در مقابل خواست افکار عمومی قرار ندهد و همیشه تلاش کرده‌اند تصویر بی‌رحم و خوفناک موجود از خودشان در جامعه را ترمیم کنند.
برای مثال، گروه‌های یاکوزا هرگز دست به سرقت یا غارت اموال مردم عادی نمی‌زنند و حتی در برخی برهه‌ها فعالیت‌های انسان‌دوستانه نیز انجام می‌دهند. در سال ۱۹۹۵ بعد از زلزله بزرگ کوبه، یاکوزاهای یاماگوچی-گومی که مرکز آن‌ها شهر کوبه است فعال شدند و با تمام امکانات خود به یاری مردم آسیب‌دیده شتافتند و حتی در عملیات امدادی خود از هلی‌کوپتر هم استفاده کردند که در آن زمان در رسانه‌های ژاپن انعکاس وسیعی داشت. یاکوزاها به واقع در سرعت عمل، گوی سبقت را از گروه‌های امدادی دولتی نیز ربوده بودند. در زلزله سال ۲۰۱۱ منطقه کان‌تو که تسونامی ویرانگری را در پی‌داشت نیز، گروه‌های یاکوزا بلافاصله وارد عمل شدند و با اسکان دادن مصیبت‌زدگان و ارسال محموله‌های امدادی، به کمک مردم این مناطق شتافتند. احتمالاً به دلیل همین نوع فعالیت‌های حمایتی، یاکوزاها خود را ماچی یاکّو به معنی «خدمتگزاران شهر» می‌خوانند و درآمدشان را حق خود می‌دانند و آن را به مثابه مالیاتی می‌دانند که مردم برای زندگی امن و ایمن باید بپردازند.
یاکوزاها علاوه بر قاچاق، باج‌گیری و سایر فعالیت‌های مافیایی متداول، روش‌های منحصر به فرد دیگری نیز برای کسب درآمد دارند. یکی از این روش‌ها که نوع خاصی از حق‌السکوت است، سوکای‌یا نام دارد و در آن، اعضای مافیا به میزانی از سهام یک شرکت معتبر را خریداری می‌کنند که بتوانند در جلسات هیئت مدیره آن شرکت کنند و خود را به مدیران آن نزدیک نمایند. بعد از مدتی، با تهدید به افشای رازهای شرکت به سهامداران و افکار عمومی، یا افشای فسادهای واقعی مدیران و یا با تهدید به انتساب فسادهای غیرواقعی و در نتیجه بدنام کردن شرکت، از مدیران آن درخواست مبالغ کلان می‌کنند. گاهی تلاش مدیران برای مقاومت در مقابل سوکای‌یا عواقب خونینی داشته است. در یکی از نمونه‌ها، در سال ۱۹۹۴، نائب رئیس شرکت فوجی فیلم به دلیل عدم پرداخت کامل حق‌السکوت با ضربات سلاح سردی مشابه شمشیر در منزل مسکونی‌اش در توکیو به قتل رسید و قاتلش هرگز دستگیر نشد.
گروه‌های یاکوزا گاه دست به اعمالی می‌زنند که از دید مردم دنیا و در مقایسه با اعمال سایر گروه‌های مافیایی بسیار عجیب می‌نماید. مثلاً یاماگوچی-گومی در سال ۲۰۱۳ دست به انتشار یک مجله حرفه‌ای با عنوان «اخبار یاماگوچی-گومی» با تیراژ ۲۸ هزار نسخه و توزیع آن در بین اعضای خود زد. هیئت تحریریه این مجله سران رده بالای این گروه بودند و موضوعات آن را علاوه بر اخبار این گروه، اشعار کلاسیک هایکو و سن‌ریو و مطالبی درباره ماهیگیری و غیره تشکیل می‌داد. بسیاری دلیل انتشار این نشریه را تلاش این گروه برای ترمیم چهره مخدوش شده خود و ارائه تصویری فرهیخته و خردمند از خود دانسته‌اند و آن را واکنشی در مقابل کاهش تعداد نفرات این گروه در سال‌های اخیر قلمداد کرده‌اند. یکی دیگر از فعالیت‌های شگفت‌انگیز یاکوزاها در ژاپن که باز هم به دست یاماگوچی-گومی انجام پذیرفت، برگزاری آزمون ورودی سراسری برای عضویت در این گروه بود. این آزمون در سال ۲۰۰۹ در قالب یک امتحان کتبی ۱۲ صفحه‌ای برگزار شد و موضوع سوالات آن گستره وسیعی از حوزه‌های گوناگون نظیر حقوق، اقتصاد، امنیت و محیط زیست را در بر می‌گرفت. به گفته کارشناسان، با دشوارتر شدن قوانین بر ضد یاکوزاها، سران این گروه‌ها تمایل دارند افراد خوش‌فکرتر و با معلومات‌تری را به خدمت گیرند.
با اینکه عمده فعالیت یاکوزاها در داخل خاک ژاپن انجام می‌شو
د، برخی از این گروه‌ها توانسته‌اند در عرصه بین‌الملل نیز شهرتی برای خود دست و پا کنند و هر از گاهی خبر از زندانی‌شدن تبهکارانی با ملیت ژاپنی با بدن کاملاً خالکوبی شده در زندان‌های کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی و آمریکایی در رسانه‌ها دیده می‌شود. تجارت مواد مخدر روانگردان و اسلحه از علاقه‌های اصلی این گروه‌ها در فعالیت‌های بین‌المللی است. از جمله نقاطی که گروه‌های یاکوزا توانسته‌اند در آن برای خود پایگاهی بسازند، جزایر هاوایی آمریکا است. یاکوزاها از این پایگاه‌ها برای قاچاق متامفتامین (ماده مخدر شیشه) به ایالات متحده و قاچاق سلاح گرم از این کشور به ژاپن استفاده می‌کنند. طبق گزارش پلیس فدرال آمریکا، گروه‌های یاکوزا در صنعت فیلم‌های هرزه‌نگاری آمریکا نیز به عنوان سرمایه‌گذار حضور دارند. در سال ۱۹۹۷ یکی از اعضای یاکوزا در حال وارد کردن چهار کیلوگرم هروئین به کشور کانادا دستگیر شد که انعکاس وسیعی در رسانه‌های جهان یافت. یکی دیگر از جنایات این گروه وارد کردن زنان کشورهای دیگر به ژاپن برای سوء استفاده از آن‌هاست. برای این زن‌ها که عموماً از اروپای شرقی، آمریکای جنوبی و آسیای شرقی و جنوب شرقی هستند، با مدارک صوری، ویزای کار صادر می‌شود یا با مدارک دال بر ازدواج آن‌ها با شهروندان عمدتاً مسن ژاپنی ویزای دائم تعلق می‌گیرد، اما پس از ورود به ژاپن در صنعت فحشا به کار گرفته می‌شوند.
فعالیت‌های گروه‌های یاکوزا دست‌مایه فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی فراوانی قرار گرفته است که بسیاری از آن‌ها در زمره محبوب‌ترین آثار دراماتیک ژاپن قرار دارند. در اغلب این فیلم‌ها یاکوزاها افراد وفاداری نشان داده می‌شوند که به ارزش‌های سنتی پایبند هستند و برای انجام کاری که بدان اعتقاد دارند یا به عهده‌شان گذاشته شده است، تا پای جان ایستادگی می‌کنند. شخصیت‌های اسطوره‌ای یاکوزاها که در این فیلم‌ها به تصویر کشیده می‌شوند در حقیقت اخلاف سربازان سامورای هستند که در دهه‌های پیشین در فیلم‌های ژاپنی ظاهر می‌شدند. در سال ۲۰۰۶ شرکت سه‌گا یک بازی رایانه‌ای با نام «یاکوزا» را برای پلی‌استیشن ۲ وارد بازار کرد که در آن کاربران می‌توانستند خود را به جای یکی از اعضای یاکوزا بگذارند و به فعالیت‌های مافیایی بپردازند. سازندگان این بازی که فروش زیادی در داخل و خارج ژاپن داشت، نسخه‌های جدیدتر آن را نیز تهیه و روانه بازار کردند تا جایی که یاکوزا ۵ در پاییز ۲۰۱۵ همزمان در چند کشور توزیع شد.
منبع: همشهری سرنخ
