خدا و انسان در قرآن؛ پروفسور توشیهیکو ایزوتسو

چاپ اول: 1361، 10000 نسخه، شرکت سهامی اتنشار
چاپ دوم:1368، 3000 نسخه ، شرکت سهامی انتشار
چاپ سوم: 1373، 2000 نسخه ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
چاپ چهارم: 1374، 2000 نسخه ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی

آنچه در زبانهای غربی به نام سمانتیک خوانده می شود، و در زبان فارسی کلمه “معنیشناسی”( و منسوب به آن”معنیشناختی”) تقریبا به جای آن رایج شده، از لحاظ تدوین علمی و به صورت شاخه خاصی از علوم در آمدن، نسبتاْ تازه است، هر چند در منطق شرقی و غربی و نیز در اصول فقه مبحث \”دلالت الفاظ\” پیش از این به بیان قسمتی از مطالبی اختصاص داشته است که در این علم تازه تدوین شده مورد بحث قرار می گیرد. نویسنده دانشمند این کتاب، معنیشناسی الفاظ مهم قرآنی و تحول گروهی از این الفاظ را در انتقال از دوره جاهلیت به اسلام مورد بحث قرار داده و الحق بیطرفانه و ـ بر خلاف بعضی از خاورشناسان ـ درست به همان گونه که از فرد مسلمانی انتظار می رود، جهانبینی قرآنی را از همین راه عرضه داشته است.
چند سال قبل دوست عزیزم آقای دکتر مهدی محقق استاد دانشگاه تهران وسیله آشنانی بنده را با این نویسنده بزرگوار فراهم آوردند و اصل کتاب حاضر را برای مطالعه به امانت به بنده دادند که فصلی از آن را ترجمه کردم و در مجله ای به چاپ رسید و مورد پسند دانشمندان قرار گرفت و بار دیگر هم همان چند صفحه تجدید چاپ شد. پس از آن نوبتی دیگر در مجلس سخنرانی آقای مونتگومری وات که در شعبه تهران مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل تشکیل شده بود، با دکتر ایزوتسو ملاقات کردم و بیش از پیش مجذوب قیافه و سلوک و ادب دانشنامه ایشان شدم و عزم بر ترجمه کتاب حاضر جزم کردم، باید بگویم که در آن مجلس سخنرانی بودن این دو دانشمند اسلامشناس که هر دو به بیطرفی و رعایت حق شهره اند تاثیر عجیبی در من داشت، و از حسن اتفاق مقاله مفصلی از آقای مونتگومری وات در \”کتاب تاریخ اسلام کیمبریج\” ترجمه کرده ام ـ و ان شاءالله به زودی منتشر خواهد شد ـ که آن نیز نماینده کمال انصاف در داوری این محقق عالی مقام است.درباره کتاب هر چه بگویم زاید است و خواننده بهتر از آن را از مطالعه خود کتاب به دست خواهد آورد. بهتر است سخن درباره نویسنده کتاب را عیناً از نوشته آقای دکتر مهدی محقق نقل کنم که در مقدمه \”بنیاد حکمت سبزواری\” ترجمه یکی از آثار ایشان چنین آورده اند:
شرح حال نویسنده کتاب

پروفسور توشی هیکو ایزوتسو استاد فلسفه دانشگاه مک گیل کانادا و استاد ممتاز دانشگاه کیو  ژاپن در سال 1914 در توکیو بدنیا آمد و تحصیلات خود را در ژاپن به پایان رسانید.
او نخست به تدریس متون فلسفی یونانی و لاتین پرداخت مدتی نیز به تدریس مباحث علم زبان شناسی و معنی شناسی مشغول شد و از این راه به زبان عربی کشیده شد و برای نخستین بار قرآن کریم را از عربی به ژاپنی ترجمه کرد.ممارست در فلسفه و تسلط به عربی او را با آثار غزالی و کلام اشعری و همچنین آثار ابن سینا آشنا ساخت و در مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل “نجات” ابن سینا و “الاقتصاد فی الاعتقاد” غزالی را تدریس می کرد.
در سال 1344 که دکتر مهدی محقق به تدریس کلام شیعه و فلسفه اسلامی ایرانی در آن مؤسسه پرداخت ایزوتسو باتفکر فلسفی شیعی و حکمای ایرانی آشنا و علاقمند گشت و با همکاری دکتر محقق “سلسله دانش ایرانی” را بنیاد نهاد.
هدف از این سلسله نشر و معرفی آثار دانشمندان شیعی و متفکران ایرانی است خاصه آنان که تا کنون ناشناخته مانده اند و نخستین مجلد این سلسله متن عربی شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری بوده است که کتاب حاضر ترجمه مقدمه انگلیسی آنست.پس از مراجعت دکتر محقق به تهران پروفسور ایزوتسو برای مدت دو سال در ایران اقامت گزید و همکاری خود را ادامه داد و سپس هر سال برای مدت سه ماه به ایران می آمد و به تحقیق و تدریس در مؤسسه مطالعات اسلامی وانجمن حکمت و فلسفه ایران اشتغال می ورزید.
ایزوتسو در قالب همکاری دانشگاه تهران با مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران فصوص الحکم محیی الدین را برای دانشجویان تدریس و سخنرانی هائی در دانشگاه تهران و مؤسسه مطالعات اسلامی ایراد کرد و رد مجلس علمی (=سمینار) اصول فقه که به وسیله دکتر ابوالقاسم گرجی در مؤسسه اداره می شد فعالانه شرکت جست و از طرف دانشگاه تهران دکترای افتخاری نیز به او اعطا گردید.
ایزوتسو عضو مجامع عمی بین المللی زیر می باشد:
1- مؤسسه بین المللی فلسفه ، پاریس (فرانسه)
2- انجمن بین المللی فلسفه در قرون وسطی ، لون (بلژیک)
3- انجمن کانادائی مطالعات تاریخ و فلسفه علوم ، مونترال (کانادا)
4- فرهنگستان زبان و ادب عرب، قاهره (مصر)
مهمترین آثار ایزوتسو : (غیر از آنچه که به زبان ژاپنی نوشته شده است) عبارتست از:
الف ـ در اسلام شناسی و عرفان:
1- خدا و انسان در قرآن، توکیو 1924 (قسمتی از این کتاب به وسیله آقای احمد آرام تحت عنوان ارتباط غیر زبانی میان خدا و انسان ترجمه و همراه با جمله شناسی قرآن از مهندس مهدی بازرگان به وسیله انتشارات بعثت در سال 1356 چاپ شده است)
2-مفهوم ایمان در کلام اسلامی، توکیو 1965
3- مفاهیم اخلاقی در قرآن، مونترال 1966
این کتاب به وسیله آقای دکتر فریدون بدره ای ترجمه شده و گویا به زودی منتشر می شود
4- مقایسه مفاهیم فلسفی تصوف و تاویسم، دو جلد توکیو 67-1966
5- مفهوم و حقیقت وجود ، توکیو 1971
ب ـ در فلسفه اسلامی ایرانی:
6- اساس فلسفه حاجی ملا هادی سبزواری مقدمه تحقیقی و تحلیلی ضمیمه شرح منظومه حکمت با همکاری دکتر مهدی محقق ، تهران 1348
7- ترجمه کامل امور عامه و جوهر و عرض شرح منظومه حکمت سبزواری به انگلیسی با همکاری دکتر مهدی محقق ، نیویورک 1976
8- تصحیح قبسات میرداماد با همکاری دکتر مهدی محقق و دکتر موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی
9- تصحیح شرح منظومه حکمت به انضمام فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فلسفی با همکاری دکتر مهدی محقق ، تهران 1348
10- منطق و مباحث الفاظ ، مجموعه متون و مقالات ، با همکاری دکتر مهدی محقق ، تهران 1353
11- نور و ظلمت در گلشن راز شبستری ، پنسیلوانیا 1971
12- تصوف و مساله تشکیک در زبان در اندیشه های عین القضاه همدانی ، پاریس 1970
13- مساله خلق جدید در عین القضاه ، بوستون 1973
خلاصه ای از این مقاله به وسیله دکتر بهرام جمال پور ترجمه و در همائی نامه و مجموعه مقالات تقدیم شده به استاد جلال الدین همائی ، زیر نظر دکرت مهدی محقق در سال 1356 چاپ شده است.
14- ماهیت و کلی طبیعی در فلسفه اسلامی ایرانی ، قاهره 1973
15-ماهیت لا بشرط در فلسفه اسلامی ایرانی، تهران 1973
این مقاله در مجموعه “منطق و مباحث الفاظ” باهتمام مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو (سلسله دانش ایرانی شماره 8) چاپ شده است.
16- اساس اندیشه های متافیزیکی در فلسفه اسلامی ایرانی ، تهران 1971
این مقاله در مجموعه “سخنرانی ها و مقاله ها درباره فلسفه و عرفان اسلامی” به اهتمام مهدی محقق و هرمان لندنت (سلسله دانش ایرانی شماره 4) چاپ شده است.

استاد احمد آرام