نگاهی بر منشأ نشان امپراتوری ژاپن / دکتر بهمن ذکی‌پور

مرکز مطالعات ژاپن | دکتر بهمن ذکی پور |

منشأ نشان های ژاپنی

هر خاندان یا خانواده ژاپنی در دوران گذشته صاحب نشانی بوده، و این نشان ها به عنوان “نشان خانوادگی”، “نام خاندان” و مهر مدارک و اسناد به کار می رفته است. گفته می شود که در دوره هیان، خاندان های درباری برای متمایز ساختن گاری های خود (Gisha، نوعی گاری که به جای اسب، به گاو بسته می شده و در دوره هیان کاربرد داشته) نقوش تزئینی ای (نشانی) را بر روی گاری خود ثبت می کردند.

 در دوره کاماکورا، در میان خاندان های سامورایی بیرق های منقش یا پرده های نشان دار به عنوان علامت یا نشان گروه های سامورایی در جنگ استفاده می شده. این نوع کاربرد نشان (به عنوان بیرق یا پرده) در هنگام جنگ های داخلی ژاپنی فراوان رواج یافت.

 در دوره ادو معنای نظامی نشان ها فراموش شد و سامورایی ها برای نشان دادن شان و منزلت و همچنین نسب خود، نشان ها را به کار می گرفتند. اما به تدریج این نشان ها از یک حالت خصوصی و شخصی بدل به نوعی همه گیری اجتماعی شد. در دوران امروزی از نشان های کهن به عنوان تزئین در طراحی لباس های گوناگون یا پرده های تزئینی به طور گسترده ای استفاده می شود. به تعبیر دیگر در دوران معاصر نشان ها (جز نشان امپراتوری) دیگر حالت استفاده های شخصی و خانوادگی خود را از دست داده اند.

ساختار نشان ها

نشان های ژاپنی ساختار متفاوتی دارند و هریک الهام گرفته از چیز یا موضوعی خاص است. اما به طور کلی نشان ها را می تواند به صورت زیر تقسیم بندی کرد:

الف) نشان ها یا نقوش گیاهی: این نشان ها برگفته از گیاهان است. مانند نشان بامبو. تقریبا ۱۰۰ نوع از این نشان ها بازشناخته شده اند.

ب) نشان ها یا نقوش حیوانات: این نشان ها برگرفته از چهره حیوانات مختلف است. مانند نشان اژدها. تقریبا ۳۰ نوع از این دست نشان ها بازشناخته شده اند.

ج) نشان ها یا نقوش آسمانی: این نشان ها برگرفته از اجرام آسمانی است. مانند نشان خورشید، ستاره، ماه.

د) نشان ها یا نقوش ابزارها: این نشان ها برگرفته از ابزارها و ادواتی است که در دین یا مکتبی خاص استفاده می شود. مانند نشان جنگاوری یا نشان هایی که از آئین بودا یا شینتو گرفته شده. تقریبا حدود ۱۰۰ نشان در این مورد بازشناخته شده اند.

ه) نشان ها یا نقوش خطوط: نشان هایی که از خطوط و رسم ساخته شده اند. مانند: خطوط مستقیم یا خطوط شبیه به رسم های ریاضی.

و) نشان ها یا نقوش کانجی: نشان هایی که برگرفته از یک حرف کانجی هستند. مانند ایچی.

ز) نشان ها یا نقوش دینی- مذهبی: نشان هایی که از آداب و مناسک دینی گرفته شده اند. مانند نشان های موجود در آئین های بودا و شینتو.

ح) نشان ها یا نقوش هندسی: نشان هایی که از اشکال هندسی گوناگون گرفته شده اند. مانند شش ضعلی یا هشت ضلعی.

نشان امپراتور ژاپن

   دربار امپراتوری فعلی ژاپن دارای سه نشان است. این سه نشان عبارت اند از نشان گل داوودی ۱۶ پر، نشان گل داوودی ساده ۱۴پر، و نشان گل شیپوری (Kirimon). در دوره کاماکورا امپراتور “گوتوبا” (Gotoba Tenno) نشان گل داوودی ۱۶پر را به دلیل علاقه به این نشان، به عنوان نشان اول دربار امپراتوری انتخاب کرد. کهن ترین شکل نشان گل داوودی ۱۶پر در معبد “گوتوبا جی” (Gotoba Ji)واقع در نارا قابل دیدن است. نشان گل شیپوری نیز به عنوان نشان دوم انتخاب شد. سپس حق استفاده از این دو نشان (نشان گل داوودی ۱۶پر و گل شیپوری) به خاندان های سامورایی و معابد شینتویی و بودایی اعطا شد.

 اما در سال ۱۹۲۶ (سال ۱۵ تایشو) طی مراسمی رسمی و دیوانی نشان گل داوودی ۱۶ پر به عنوان نخستین نماد رسمی امپراتوری ژاپن، و نشان گل داوودی ۱۴پر به عنوان نشان اعضای خاندان امپراتوری انتخاب و به تصویب رسمی رسیدند. پس از این مصوبه استفاده عمومی از این دو نشان کاملا ممنوع شد. اما نشان دوم (نشان گل شیپوری) می تواند به طور عمومی مورد استفاده قرار بگیرد.

 با این حال پیش از دوران حکمرانی امپراتور “گوتوبا” نشان هایی شبیه به نشان گل داوودی در دربار یا معابد تحت نظر دربار مورد استفاده قرار می گرفته است.

آیا  نشان امپراتوری ژاپن ریشه آریایی و زرتشتی دارد؟

  در آثار به جای مانده از تخت جمشید به خصوص در کتیبه ای قاب مانند که در وسط آن سربازان هخامنشی هستند و اطراف آن پوشیده شده از نقوش گل داوودی یا نیلوفر؟، نشان و نقوشی شبیه به نشان امپراتوری ژاپن به چشم می خورد. این شباهت خیرکننده موجب پیدایش این نظریه شده است که نشان امپراتوری ژاپن، برگرفته از تخت جمشید و اقوام آریایی و زرتشتی است. مسلما از دوران گذشته، چه از طریق دریا و چه از طریق جاده ابریشم و تداخل فرهنگ ایران مزدایی با آئین بودا ماهایانا ارتباطات شگرفی میان حوزه تمدن ایران و حوزه تمدن چین و ژاپن وجود داشته است. اما این پیوندها که بسیاری از آن ها هنوز برای ما گم و ناشناخته است، نمی تواند به طور یقینی نشان دهد که نشان امپراتوری ژاپن ریشه آریایی و مزدایی دارد. چرا که دلایل تاریخی ای  هم هست، مبنی بر این که این نشان ریشه در اقوام بنی اسرائیل دارد.

 این موضوع را در دلائل آریایی و زرتشتی و بعد در دلائل اقوام بنی اسرائیل باید جستجو کنیم.

الف) دلائل آریایی و زرتشتی نشان امپراتوری ژاپن

  بی تردید میان ایران و حوزه تمدن هند به خصوص آئین بودا اشتراکات و رد و بدل های فکری فراوانی صورت گرفته است. در دوره ساسانی نیز به دلیل هجوم اعراب مسلمان به ایران، بسیاری از شاهزادگان ساسانی یا از طریق جاده ابریشم و یا از طریق دریا به سوی هند و یا چین گریخته اند. طبیعی است که این افراد به همراه خود بسیاری از آداب و فرهنگ ایرانی را به چین و هند و بعد ژاپن انتقال داده باشند. در دوره ساسانی هم به دلیل گسترش آئین مانوی در چین و سراسر جاده ابریشم بسیاری از مفاهیم مانوی به چین راه یافت و با آئین بودا تلفیق شد. مجموعه این ارتباطات بی نظیر تاریخی، ثابت می کند که میان تمدن ایران مزدایی و تمدن بودایی چین و ژاپن ارتباط و پیوستگی فراوانی وجود داشته است. اما این نکته را نباید از یاد برد که بیشتر این ارتباطاتی که ما می شناسیم مربوط به عصر ساسانی است، نه دوران هخامنشی و سلوکیان و اشکانیان.

 میان دو حکومت و امپراتوری بزرگ هخامنشی و ساسانی دو حکومت قدرتمند و تلفیق شده از نژادهای گوناگون وجود دارند که تقریبا ما اطلاعات دقیق تاریخی از آنان نداریم. این دو یکی سلوکیان هستند که تبار یونانی دارند و دیگری اشکانیان یا همان پارتیان هستند.

 در دوره سلوکیان و اشکانیان علاوه بر فرهنگ زرتشتی ایران، فرهنگ یونان (به خصوص پیکرتراشی یونانی)، و کم و بیش عقاید یهودیان به هند، چین و ژاپن؟ راه یافت. اما نحوه این انتقالات واقعا چگونه بوده، متاسفانه اطلاعات تاریخی دقیقی در دست نیست.

 مسئله ای که برخی از معتقدین به انتقال نشان امپراتوری ژاپن از ایران بر روی آن تاکید می کنند، یک) شباهت فراوان این نشان با برخی کتیبه های پرسپولیس است، دو) پیوندهای ناگسستنی آئین بودا با عقاید زرتشتی است که از دوره امپراتوری آشوکا به بعد به طور حیرت انگیزی به وقوع پیوست.

 درباره ی دلیل دوم در بالا توضیحاتی دادیم. اما دلیل اول صرف تشابه میان کتیبه های تخت جمشید با نشان امپراتوری ژاپن به هیچ وجه دلیل قانع کننده ای نمی تواند باشد. این دلائل در زیر بر می شمریم.

الف) در نوشته های ژاپنی همواره از نشان امپراتوری ژاپن به عنوان گل داوودی یاد می شود. اما در نوشته های فارسی این نقش گاه گل داوودی و گاه گل نیلوفر نامیده شده است. ارتباط گل داوودی با فرهنگ شرق مشخص نیست. اما دسته کم برای گل نیلوفر می توان باور داشت که آن نمادی مشترک میان اقوام آریایی بوده و هم در آئین میترایی و مزدایی و هم در  آئین بودا فراوان این گل مورد احترام واقع شده است.

 ب) این نشان منحصر به تخت جمشید نیست. در کتیبه های طاق بستان و شهر تاریخی شوش نیز این نشان به طور خیره کننده ای به چشم می خورد.

ج) نشان موجود در تخت جمشید ۱۲ پر دارد که می تواند اشاره ای به ۱۲ ماه اوستایی که برگرفته از نام ۶ امشاسپند و ۶ ایزد است، باشد. اما نشان امپراتوری ژاپن چنان که ذکر شد دارای ۱۶پر است. دلیل تعداد پرها مشخص نیست.

ه) برخلاف کتیبه تخت جمشید که دارای نشان ۱۲ پر است. کتیبه موسوم به “آجر لعاب شیر بالدار” در کاخ آپادانای شهر شوش، که گویی به فرمان داریوش اول ساخته شده، دارای نشان ۱۶ پر است. البته نباید فراموش کرد که در شوش (به عنوان کهن ترین شهر جهان) تنها اقوام آریایی ساکن نبودند. بلکه سومری ها، عیلامی ها و یهودی ها نیز ساکن بوده اند.به علاوه در شوش کتیبه دیگری نیز هست با ۱۶ پر یا ۱۶ تشعشع که شکلی شبیه به گل یا خورشید دارد.

و) علاوه بر کتیبه های شوش، تخت جمشید و طاق بستان، این نشان در کتیبه های کهن باستانی مصر با ۱۶ پر و کتیبه های باستانی اورشلیم با ۱۶ پر نیز به وضوح قابل رویت است. بنابراین نمی توان به یقین گفت که این نشان متعلق به تخت جمشید و تبار آریایی است.

ب) دلائل تعلق داشتن نشان امپراتوری ژاپن به اقوام بنی اسرائیل

 تقریبا از اواسط قرن بیستم و موجودیت یافتن کشور اسرائیل، بر مبنای عقاید اسطوره ای و متون مقدس این دین، این باور پرورش یافت که پشتون های افغانستان و ژاپنی ها دارای تباری یهودی هستند. مطابق متن تورات و برخی دیگر از متون دین یهود پس از حضرت داوود یهودی ها به ۱۰ قوم تقسیم شدند و در سراسر جهان به طرق مختلف پراکنده شدند. به باور آنان پشتون های افغانستان (پتان ها) و نیاکان ژاپنی ها تباری یهودی دارند و جزو همان ۱۰ قوم گمشده هستند. این نظر در همان اوائل شکل گیری مردود اعلام شد، اما در چند سال اخیر همراه با تبلیغات یهودیان اسرائیلی در ژاپن جان دوباره ای گرفته است.

عمده  دلائلی که آنان برای این مدعا اقامه می کنند به شرح زیر است:

الف) در کتاب کوجیکی واژگانی وجود دارد که در زبان ژاپنی بی معنی ولی در زبان عبری دارای معنا است. مانند کلمه: Ananiyashi به معنی ازدواج کردن. مطابق اساطیر ژاپنی و کتاب کوجیکی وقتی دو خدای آفرینده ژاپن یعنی ایزاناگی (خدای مذکر) و ایزانامی (خدای مونث) از آسمان به زمین می آیند و کار آفرینش جهان را آغاز می کنند. ایزاناگی به ایزانامی می گوید Ananiyashi یعنی ازدواج کنیم. این عبارت یک لغت عبری است و یهودیان این را به عنوان یکی از دلایل پیوند ژاپنی ها با تبار یهودیان اقامه می کنند.

ب) در برخی معابد شینتویی نمادهایی هست که بیان گر نشان ها و نمادهای عرفان یهودی (کابالا) است. مانند ترکیب ۳و ۳ که از اعداد رمزگونه عرفان یهودی کابالا است.

ج) کتیبه های که در اورشیلم نشان ۱۶ پری به مانند نشان ۱۶ پر امپراتوری ژاپن بر آن ها نقش بسته است. به علاوه آنان نشان های موجود در کتیبه های شوش (در بالا اشاره شد) و مصر را متعلق به اقوام بنی اسرائیل می دانند.

ه) آنان حدود ۵۰۰ کلمه عبری را در زبان ژاپنی بازشناخته اند.

و) در معابد کهن مانند معبد ایسه نقوشی به مانند، نشان ستاره حضرت داوود (نشان میانی پرچم اسرائیل) وجود دارد.

ز) به دلیل ارتباط نزدیک شهرهای افغانستان از قبیل سمرقند، بخارا، قندهار و … که علاوه بر ایرانی تباران، پشتون ها (پتان ها) هم حضور داشتند برخی از آداب اقوام بنی اسرائیل از طریق پشتون ها (پتان ها) به چین و بعد به ژاپن راه یافته است.

توضیح: در سال ۱۰۲۱ هجری قمری خواجه نعمت الله سامانی در کتاب “مخزن افغان” مدعی می شود که پشتون ها تباری یهودی دارند، اگر چه که دیگر به اسلام مشرف شده اند و آن آداب بنی اسرائیلی را فراموش کرده اند. مطابق این تبار شناسی حضرت داوود دارای وزیری بوده به نام ساول (طالوت) که این وزیر دارای دو فرزند بوده یکی برخیا و دیگری ارمیا. ارمیا فرزندی داشته به نام افغنه که او پس از آزادی یهودیان از اسارات بخت النصر توسط کوروش هخامنشی به کوه های شرقی فلات ایران (افغانستان امروزی) کوشانده شده و پدر و پایه گزار افغان ها است.

اما دلایلی که پیروان این نظریه عنوان می کنند، نمی تواند دلایل مستند و کافی باشد. زیرا:

1. علاوه بر لغات عبری، در زبان چینی و ژاپنی لغات مانوی، سانسکریت و حتی فارسی دری فراوانی وجود دارد که تعداد آن ها بیش از لغات عبری است. لذا دلیل بر تشابهات لغوی نمی تواند دلیل کافی باشد.
   
2. در افغانستان علاوه بر پشتون ها اقوام دیگر به خصوص اقوام آریایی هم بوده اند که نمی توان نقش بسیار گسترده آنان را نادیده گرفت.
3. صرفا وجود واژگانی در کتاب کوجیکی که ریشه آنان هنوز مشخص نیست (با توجه به این که کوجیکی به نوعی الهام گرفته فرهنگ چین است) نمی تواند دلیل خوبی برای نشان دادن تبار یهودی ژاپنی ها باشد.
4. وجود اعداد مقدس در یهودیت نیز نمی تواند دلیل مشخصی باشد. چرا که رابطه عددی و تشابه اعداد در فرهنگ های گوناگون شرقی فراوان به چشم می خورد.

نتیجه

علاوه بر ایرانی ها، یهودی ها نیز مدعی اند که نشان امپراتوری ژاپن به نیاکان آنان وابسته است و تاثیر گرفته از تبار آنان است. هر دو نیز دلایل و مستنداتی برای طرح مدعای خود دارند. بزرگترین دلایلی هم که در میان آنان به چشم می خورد تشابه نشان های حک شده در تخت جمشید، طاق بستان و شوش از سویی، و کتیبه های اقوام بنی اسرائیل در اورشلیم است. اما هیچ یک از این دو تعریف و معنای دقیق و کاملی از این نشان ارائه نمی دهند. با این حال یک نکته بسیار مهم را نباید دور داشت چه این نشان متعلق به ایرانی ها باشد و چه نباشد و چه آن متعلق به یهودی باشد و چه نباشد، سرزمین ایران با تمامی زبان ها و اقوام ساکن در آن یگانه راه اتصال غرب و سرزمین های جنوبی خلیج فارس به چین و ژاپن بوده است. این مسئله ایست که تاریخ در وقوع آن هیچ تردیدی ندارد.