نگاهی به شینتو؛ مذهب بومی مردم ژاپن

علیرضا امانی | مرکز مطالعات ژاپن |

مذهب بومی و اصلی مردم ژاپن شینتو نام دارد که ، شینتو (طریقت خدایان)، مذهب سنتی ژاپن است وخدایان و الهه های بسیار را باور دارد، اما همه در عالم تصور و پندارند و صورت و پیکری از آنها مفروض و مجسم نمی باشد و انگاره بت پرستی در میان نیست.
در افسانه های ژاپن بسیار می بینیم که خدایان به میان مردم می آیند و یکی از چهره های داستانی را می سازند ، می جنگند، مب بازند و پیروز می شوند و ، به هر روی زندگی می کنند . شاید که خدایان شینتو را بتوان با ملائک در ادیان بزرگ عالم و خاصه با فرشتگان در آیین زرتشت یا موجودات ماوراء الطبیعه و پریان در باورهای کهن مردم ایران قیاس کرد و نباید شینتو را آئین شرک ، به معنی مذهبی آن دانست، چرا که شینتو در واقع یک بنیاد دینی نیست و بیشتر یک مجموعه باورهای اولیه است، و نیز آنچه که در شینتو «کامی» خوانده می شود و آنرا به تساهل «خدا ترجمه کرده اند» ، الوهیتی به پایه خدا در اسلام یا مسیحیت ندارد و تنها مظاهر تصوری ، از جلوه های طبیعت یا رویدادهای زندگی (مانند جنگ و یا فراوانی یا باروری) است. مردم ژاپن از این خدایان یا نشانه ها یاری می جسته یا با آنها پیمان می بسته اند که نیک کردار باشند.
شنتو مانند ادیان بزرگ عالم پیامبر و یا آورنده ، کتاب مقدس و یا تعالیم اخلاقی ندارد. شینتو در نمود آغازین خود ، گونه ای پرستش جلوه های طبیعت مانند سنگ و کوه و آب و آسمان بود ، و سپس باور زاد و زندگی و باروری در آن پرداخته شد و فرمانروایان در ترویج این آیین کوشیدند.
شینتو بر این باور است که که خدایان معصومند و داوریشان جای سخن ندارد ونیز آنان همیشه رفتار مردم را زیر چشم دارند، بدکاران را کیفر می دهند و به نیک کرداران پاداش می رسانند.
در ژاپن باستان ماتسوری گوتو «政、祭り事» که به مفهوم دولت به کار می رفت ، معنای «عبادت و نیایش» را داشت. پایدار ماندن بنیاد امپراتوری در ژاپن ، بیشتر به مایه الوهیت وتقدسی بوده است که مردم برای این دستگاه می شناسند و هیچ سردار زورمندی پروای ای میان بردن آنرا نداشته است.
باور کانونی آیین شینتو «کامی » یا مرکز روحانی آن است که گاه ، به تسامح یا تساهل ، آنرا «خدا» ، ترجمه کرده اند . اما «کامی» مفهوم ویژه ای دارد که دریافتن آن در فهم اندیشه شینتو و نیز راز بقای امپراتوری ژاپن واجد اهمیت است.
از تعریف هایی که برای مفهوم «کامی» به دست داده شده است، یکی آنست که «موتوئوری نوری ناگا» دانشمند برجسته سده هیجدهم آورده است. او در این باره می نویسد:
«من هنوز مفهوم کامی را نمی دانم . اما به طور کلی ، شاید بتوان گفت که کامی در درجه نخست به معنی قدیسان آسمان در زمین است که در نوشته های باستانی از آنها یاد می شود، و نیز ارواح آرمیده در زیارتگاههایی که آنها را آنجا نیایش می کنند. »
بسیاری از باورهای آئین شینتو ، مانند زنده و جاوید انگاشتن روح پس از مرگ تن و تعالی بعضی ارواح به جایگاه کامی و پایه ملکوتی را تأثیر مکتب کنفسیوس ، که در سده پنجم میلادی از چین به ژاپن آمد، دانسته اند.
در «انگی شیکی » ، مجموعه ای از قوانین و سنن کهن که در میان سالهای 905 و 927 به فرمان امپراتور «دایگو» فراهم شده و بخش هشتم آن به ادعیه شینتو به نام «نوریتو祝詞» اختصاص یافته است ، اطلاعات تاریخی ارزنده ای آمده است.
از میان این ادعیه های شینتو ، نیایش آیین تطهیر اهمیت ویژه دارد ، زیرا که گناهان آسمانی و گناهان زمینی را بر شمرده است. گناهان آسمانی به ویژه آنهایی است که به کشاورزی آسیب می رساند و نیز نابکاریهای اجتماعی. و از جمله گناهان زمینی و یا آثار آن جذام و بلاهای مربوط به توفان و رعد و برق است. این چیزها گناه ، یا در واقع نشانه و پیامد گناه ، دانسته می شد. مراسم آیین تطهیر در ماه ششم سال در دربار امپراتور برگزار می شد تا سراسر کشور از هر آلودگی و گناه زدوده شود.
بخشی از نیایش تطهیر چنین است:
​چون که فرشتگان این سخنان آسمانی را بشنوند و دریابند،
​آنگاه نخست از دربار «امپراتور نواده آسمان»
​​در سرزمین های چهارگوشه زیر گنبد افلاک،
​​هر بزهی زدوده و همه گناهان شسته می شود.
​همچنانکه بادهای توفانی از ابرهای آسمان پاره های بی شمار می سازد،
​چونانکه مه بامدادی و غبار شامگاهی به وزش نسیم صبح و باد شبانگاه ناپدید می شود.
​آنگونه که سفینه بزرگ پهلو گرفته در کناره گسترده آب از سنیه و
پاشنه به هم دوخته شده و به دل دریای پهناور رانده رانده است.
همانسان که ریشه انبوده درختان دریاکنار ، به تیغه تند داس از بن بریده می شود،
هم با این نیایش و تطهیر
باشد که همه گناهان پاک شود.
به سخن من گوش فرادارید همه شما
بدانید که همه گناهان بااین نیایش و تطهیر از میان رفته است.
با آیین بزرگ تطهیر که در شامگاه انجام گرفت.
در پسین روز ماه ششم این سال
ای افسونگران چهار اقلیم
آنها را به رود بزرگ ببرید
و در آب اندازید . چنین است خواست من.