مرکز مطالعات ژاپن|
ارتباطات رو به گسترشِ ژاپن و هند با ارمنستان، می‌تواند خطی موازی با چین در منطقه قفقاز تلقی شود.
به گزارش مرکز مطالعات ژاپن از ایرنا، هفته‌نامه ژاپنی دیپلمات در بررسی رقابت های جدید در حوزه قفقاز نوشت: پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، بسیاری از کشورهای حوزه آسیا-اقیانوسیه را به بازنگری سیاست خارجی خود واداشت. بیشتر کشورهای حوزه اقیانوسیه، از جمله ژاپن که در گذشته به واشنگتن امید بسته بودند، امروز به دنبال گزینه‌های متفاوت و جایگزین می‌گردند. در چنین فضایی، روابط رو به گسترش میان ژاپن و ارمنستان، دارای اهمیت شده است.
ایروان و توکیو در سپتامبر امسال، بیست و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک خود را جشن خواهند گرفت؛ هرچند روابط ژاپن و ارمنستان بسیار ریشه‌دارتر از دوران اخیر است. ژاپن یکی از نخستین کشورهایی است که استقلال ‘جمهوری اولِ ارمنستان’ را در سال ۱۹۱۹ میلادی به رسمیت شناخت. ‘دیانا آبگار’ در سال ۱۹۲۰ به عنوان نماینده سیاسی و کنسول ارمنستان در ژاپن منصوب شد و به خاطر تلاش‌هایی که برای روابط سیاسی و فرهنگی میان دو ملت کرد، در ژاپن احترامی ویژه به دست آورد. متاسفانه رویدادهای منطقه قفقاز به گونه‌ای رقم خورد که ارمنستان استقلالش را از دست داد و به اتحاد جماهیر شوروی پیوست.
نخستین ارتباط میان توکیو و ارمنستانِ شوروی، به زمین‌لرزه سال ۱۹۸۸ در اسپیتاک باز می‌گردد. ژاپن به دنبال این حادثه، کمک‌های بشردوستانه‌ای را همراه با ۳۰ گروه امدادی به ارمنستان اعزام کرد. در مقابل، ارمنستان نیز در جریان سونامی سال ۲۰۱۱، کمک‌ها و نیروهای متخصص خود را به ژاپن فرستاد. به گفته ‘ائیجی تاگوچی’ سفیر ژاپن در ارمنستان، روابطی گرم و دوستانه میان دو ملت وجود دارد و زمینه برای گسترش روابط سیاسی، هم در قالب ارتباطات دوجانبه و هم از مسیر سازمان‌های بین‌المللی فراهم است.
با این حال، روابط ژاپن و ارمنستان تاکنون صرفا جنبه‌های اقتصادی داشته که آن هم با حمایت سازمان همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (JICA) صورت گرفته است. این سازمان در یک دهه اخیر، برای نوسازی اقتصاد ارمنستان کمک‌هایی کرده است. ساخت نیروگاه حرارتی ایروان در سال ۲۰۱۰ با پشتیبانی مالی شرکت‌های ژاپنی انجام شد. توکیو تاکنون برای نوسازی صنعت انرژی در ارمنستان ۴۰۰ میلیون دلار هزینه کرده است.
فن‌آوری، زمینه‌ای دیگر برای گسترش روابط میان توکیو و ایروان است. ژاپن ارمنستان را بازاری روبه‌رشد برای فن‌آوری اطلاعات می‌داند و بسیاری از شرکت‌های ژاپنی با مشارکتِ طرف‌های ارمنی در ارمنستان فعال هستند. گفتنی است ‘سرژ سرکیسیان’ رئیس‌جمهوری ارمنستان به ‘سوگیو ماکیموتو’ کارشناس ژاپنی صنعت ارتباطات، جایزه خدمت به فن‌آوری اطلاعات داده است. ماکیموتو نیز پس از این جایزه، کتابی درباره زمینه‌های همکاری ژاپن و ارمنستان نوشت.
در گذشته، قفقاز جایگاه بلندی در سیاست خارجی ژاپن نداشت، اما شرایط کنونی جهان تغییر کرده است. امروزه، چین به بازیگری فعال در منطقه تبدیل شده است. ایروان و پکن در سال‌های اخیر، قراردادهای بسیاری در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی امضا کرده‌اند. ارمنستان همچنین علاقمند است که در پروژه ‘یک کمربند و یک جاده’ (راه ابریشم) چین نقش داشته باشند. افزون بر این، چین علاقه خود را برای ساخت راه‌آهن ایروان به تهران رسما ابراز داشته است.
از سوی دیگر، چین در حال گسترش روابط با گرجستان و جمهوری آذربایجان است. باکو بزرگترین دشمن ایروان به حساب می‌آید؛ بنابراین، پکن می‌کوشد تا وزن سیاسی خود را در منطقه‌ای که به طور سنتی حیات خلوت روسیه شمرده می‌شد، افزایش دهد.
امکان دسترسی به منطقه اوراسیا از راه ارمنستان کاملا فراهم است. ایروان نه تنها متحد روسیه است، بلکه در همه ائتلاف‌های اوراسیا عضویت دارد. این ائتلاف‌ها ‘سازمان پیمان امنیت جمعی’ (CSTO)، اتحادیه گمرکی و نیز اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) را شامل می‌شود.
افزون بر این، ارمنستان دارای توان سیاسی فرامرزی است. اقوام ارمنی‌تبار در فضای سیاسی آمریکا، اتحادیه اروپا و آمریکای جنوبی دارای لابی‌های نیرومندی هستند. جمعیتِ دومیلیونیِ ارمنی‌تباران روسیه نیز در حال تبدیل شدن به یکی از عوامل اثرگذار بر سیاست خارجی مسکو است.
بی‌تردید روابط ایروان و پکن گسترش خواهد یافت، اما از منظر اقتصادی که اتفاقا برای چین مهمتر است، روابط با جمهوری آذربایجان ارزش بیشتری خواهد داشت. برای باکو هم که به روسیه اعتماد ندارد و با غرب دچار چالش شده است، چین می‌تواند گزینه‌ای ارزشمند تلقی شود.
طبیعی است که ایروان با آگاهی از این موضوع، به دنبال تنوع در روابط خارجی باشد. توکیو و دهلی نیز به دنبال رقابت با چین در منطقه اوراسیا هستند.بنابراین گفت‌وگوهای سه‌جانبه میان هند، ژاپن و ارمنستان منطقی به نظر می‌رسد.
ایروان همچنین از اتحاد راهبردی چین و پاکستان آگاه است و با توجه به اینکه پاکستان استقلال ارمنستان را به رسمیت نمی‌شناسد و به جمهوری آذربایجان کمک نظامی می‌کند، ارمنستان نیز علاقمند است که روابط نظامی و امنیتی خود را با توکیو و دهلی گسترش دهد.
دو ماه پیش، هیاتی هندی به سرپرستی ‘محمد حامد انصاری’ معاون رئیس‌جمهوری هند به ایروان رفت. انصاری در دیدار با سران ارمنستان گفت ایروان اهمیت امروز خود را وامدار روابط همزمان با شمال، شرق و غرب است. همچنین برای نخستین بار در ۲۵ سال اخیر، هند و ارمنستان درباره امنیت منطقه‌ای از جمله درگیری‌های قره‌باغ مذاکره کردند. این موضوع به‌ویژه برای هر دو طرف مهم بود؛ زیرا جمهوری آذربایجان از موضع پاکستان در کشمیر حمایت می‌کند.
یک ماه پس از دیدار انصاری، سرکیسیان ‘موتومی تاکیساوا’ معاون وزیر خارجه ژاپن را در ایروان به حضور پذیرفت. در این دیدار نیز دو طرف خواستار گسترش ‘دوستی و شراکت’ میان توکیو و ایروان شدند.
بر این اساس، امروز ما نه تنها با گسترش روابط ارمنستان-ژاپن و ارمنستان-هند مواجهیم، بلکه شاهد تشکیل مراکز جدید قدرت در منطقه قفقاز هستیم.
