«وابی‌ و سابی» زیباییِ کشف کردن و حس کردنِ ژرفاست/ گفتگو با مؤلف

مرکز مطالعات ژاپن |
سید آیت حسینی، نویسنده کتاب در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره «وابی و ‌سابی، کلیدهایی برای فهم هنر و ادبیات ژاپن» گفت: این کتاب به بررسی نوع نگاه ژاپنی‌ها به زیبایی می‌پردازد و ضمن تحلیل و واکاوی این نوع نگاه، آن را با دیدگاه غربی‌ها به زیبایی مقایسه می‌کند.

وی درباره معنی اصطلاحات «وابی» و «سابی» توضیح داد: در زبان ژاپنی «وابی» به معنی «ستایش و زیبا دیدن اندوه و فقر و سادگی»، و «سابی» به معنای «ستایش و زیبا دیدن پیری و کهنگی و تنهایی و دلتنگی» است. این دو اصطلاح، اغلب در کنار یکدیگر و به‌صورت یک واژه (وابی‌سابی) به کار می‌روند و برای توصیف زیبایی آثاری استفاده می‌شوند که تمایل به طبیعی بودن و سادگی و بی‌پیرایگی دارند و از تفاخر و خودنمایی گریزان‌اند.

این مؤلف در ادامه به تاریخ هنر در ژاپن اشاره کرد و افزود: ژاپن از حدود قرن پنجم میلادی کاملاً تحت تأثیر فرهنگ چین قرار داشت و مجموع این تأثیرپذیری‌ها باعث شد تا این کشور از هر لحاظ وامدار فرهنگ چین باشد و در طی این قرن‌ها شاهد چین‌دوستی و ستایش فرهنگ چین در ژاپن هستیم. در این دوران، هر چیز که از چین آمده بود یا ریشه چینی داشت، ارزشمند و گران‌بها شمرده می‌شد و ژاپنی‌ها می‌کوشیدند در همه چیز، از ادبیات و هنر و علوم تا معماری و لباس پوشیدن و ساختن اشیاء زینتی از چینیان تقلید کنند. اما از حدود قرن شانزدهم جریانی در فرهنگ ژاپن به وجود می‌آید که نگاه ژاپنی‌ها به زیبایی را تغییر می‌دهد. این جریان زیبایی را نه در محصولات پرزرق‌وبرق و تجملی ساخت چین، بلکه در تولیدات ساده و بی‌پیرایه که اغلب در ژاپن ساخته شده بودند می‌بیند.

این استاد دانشگاه تهران در توضیح معنای «وابی‌ سابی» افزود: وابی‌سابی زیبایی پنهان در اشیاء و پدیده‌های ناکامل، ناقص، ناتمام و ناپایدار است. زیبایی آثار و اشیائی که بی‌جهت تظاهر به شکوه و جلال نمی‌کنند و متواضع و فروتن‌اند؛ مثل زیبایی‌ای که می‌توان در یک ظرف سفالی شکسته یا در مشتی برگ خشک خزان‌زده دید.

به گفته وی، وابی‌سابی زیباییِ کشف کردن و حس کردنِ ژرفا و غنا در چیزهای ساده و لذت بردن از زندگی در انزوا و تنهایی و سکوت است. وابی‌سابی حساسیتی زیباشناختی است که داشتن آن موجب می‌شود انسان زیباییِ اندوهناکی در ناپایدار بودن همه چیز احساس کند. این نگاه در علاقه به چیزهای مستعمل و قدیمی و فرسوده، علاقه به چیزهای کوچک و ساده و گذرا، علاقه به چیزهای ناکامل و کمال‌نیافته و علاقه به آثار ناقص و ناتمام و حتی خراب شده تجلی می‌یابد.

وی افزود: وابی‌سابی در هر عرصه هنری، با توجه به امکانات و زبان و بیان آن عرصه، بروز و تبلوری متفاوت دارد. در سفالگری به ساخت ظروف ساده و بی‌ظرافت با سطوح ناصاف و رنگ‌ها و طرح‌های گریزان از خودنمایی می‌انجامد، در موسیقی به نواهای حزن‌انگیز و بی‌انسجام منجر می‌شود، در معماری به شکل فضاهای نامتقارن و کم‌نور تجلی می‌یابد و در شعر، در قالب اشعار کوتاه هایکو ظاهر می‌شود که پیوسته دلتنگی‌های جهان فانی را یادآوری می‌کند.

حسینی مخاطبان کتاب را عموم علاقه‌مندان به هنر و ادبیات ژاپن دانست و گفت: «وابی» و «سابی» کلیدواژه‌هایی هستند که آشنا شدن با آن‌ها می‌تواند به درک دقیق‌تر و عمیق‌تر از هنر و ادبیات ژاپن بسیار کمک کند.

وی درباره ساختار کتاب توضیح داد: کتاب «وابی و ‌سابی کلیدهایی برای فهم هنر و ادبیات ژاپن» از شش فصل تشکیل شده است: فصل نخست ضمن بررسی ریشه لغوی «وابی» و «سابی»، و ذکر تعاریف متعدد آن، تأثیر وابی‌سابی بر هنرهای تجسمی را بررسی می‌کند و آن را با معیارهای زیباشناختی هنر غربی مقایسه می‌کند. فصل دوم به خاستگاه‌های دینی و غیردینی تفکر وابی‌سابی اختصاص دارد. فصل سوم کتاب به مراسم چای و ارتباط آن با وابی‌سابی می‌پردازد. فصل چهارم به تأثیر وابی‌سابی در معماری، سرامیک‌سازی، باغ‌آرایی، گل‌آرایی، ساخت اشیاء زینتی و موسیقی ژاپنی اختصاص دارد.

وی با اشاره به اینکه فصل پنجم کتاب درباره اشعار کوتاه «هایکو» است عنوان کرد: در این فصل، حدود شصت هایکو به همراه ترجمه این آثار به زبان فارسی آورده شده‌اند و اثرات تفکر وابی‌سابی بر این اشعار بررسی شده است. فصل ششم کتاب نیز به وضعیت تفکر وابی‌سابی در جامعه امروز ژاپن و آراء گوناگون در این‌‌ باره می‌پردازد. کتاب همچنین دارای منابع و مآخذ، جدول‌های پیوست و نمایه است.

سید آیت حسینی متولد سال ۱۳۶۱ در زنجان، دانش‌آموخته رشته زبان‌شناسی از دانشگاه توکیو و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات ژاپنی دانشگاه تهران است.

نشر پرنده با همراهی انتشارات نگارستان اندیشه در سالن شبستان – راهروی ۲۹ غرفه ۱۶ حضور دارد که  کتاب وابی و سابی در این غرفه با ۲۰ درصد تخفیف عرضه می‌شود.