پکن- ایرنا- ایران و ژاپن در ۴۰ سال گذشته سعی کرده اند روند رو به رشد مناسبات خود را به رغم تحولات و فشارهای آمریکا حفظ کنند به طوری که تمرکز بر توسعه روابط در راهبرد دو کشور و دولت های دو طرف نهادینه شده است.
به گزارش ایرنا پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه ۱۳۵۷ بود که ژاپن با اعزام نماینده ویژه، علاقه خود را برای توسعه روابط مجدداً با جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد در طول ۴۰ سال گذشته، تعمیق روابط دوستانه و توسعه آن همواره در دستور کار مقام های دو کشور بوده است، روابط جمهوری اسلامی ایران و ژاپن از دیرباز همواره در سطح خوبی قرار داشته و ایران به عنوان یک کشور مهم و با موقعیت راهبردی، مورد توجه سیاستمداران این کشور بوده است.
با روی کار آمدن دولت یازدهم، فصل جدیدی در روابط دو کشور آغاز شد دولت ژاپن با هدف نشان دادن رویکرد مثبت و حمایتی خود آقای کومورا معاون نخست وزیر را همراه با پیام کتبی به عنوان فرستاده ویژه نخست وزیر در شهریورماه سال ۱۳۹۲ به ایران اعزام کرد، متعاقب آن ‘شینزو آبه’ نخست وزیر ژاپن با ‘حسن روحانی’ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ملاقات کرد، آخرین بار نیز در سال ۲۰۱۸ میلادی طرفین یک بار دیگر با هم ملاقات کردند.
حصول توافق هسته ای بین ایران و کشورهای ۵+۱ در سال ۹۴ و حمایت ژاپن از برجام موجب شد روابط دو کشور بیش از پیش گسترش یابد و دیدارهای مقامات عالی دو کشور همچنان تداوم داشته باشد.
در مجموع می توان گفت که در کنار روابط گسترده دولتی، پارلمانی و اقتصادی، ژاپن و ایران دوستی بسیار دیرینه ای دارند و به طور سنتی توکیو همواره با بازار کشورمان ارتباط نزدیکی داشته است یکی از اقدامات مهم توکیو به دنبال توافق برجام این بود که تحریم های ایران را لغو کرد و به سرعت دو کشور یک پیمان سرمایه گذاری منعقد کردند جدیت فراوانی هم در این دوران در دولت و شرکت های ژاپنی برای گسترش روابط با ایران وجود داشته است به طوری که دولتمردان ژاپنی بسیاری از شرکت های این کشور را ترغیب کردند که بویژه پس از برجام و لغو تحریم‌ها، سرمایه گذاری کلانی در بازار ایران انجام دهند.
توکیو بارها تاکید کرده است حضور شرکت های ژاپنی در بازار ایران برای هر دو طرف دارای اهمیت است و باعث افزایش تجارت دوجانبه خواهد شد.
با این حال پس از اینکه دولت ‘دونالد ترامپ’ رییس جمهوری آمریکا از برجام خارج شد، آثار منفی آن بر روابط ژاپن و ایران تا اندازه ای مشاهده شد از جمله اینکه ‘شینزو آبه’ نخست وزیر ژاپن سفر خود در سال ۲۰۱۸ میلادی به ایران را تحت تاثیر همین شرایط لغو کرد و واردات نفت هم برای مدتی متوقف شد اما نباید فراموش کرد این مسایل باعث نشد تا روابط دو کشور به طور کامل متوقف شود ولی ایران همیشه انتظارات بیشتری در این راستا از ژاپن داشته است.
اینکه دو کشور توانسته اند معاهده سرمایه گذاری امضا کنند برای هر دو طرف مهم است اما از دیدگاه تهران سرعت رشد روابط برای طرفین قابل قبول نبوده است و لازم است که راهکارهای بیشتری برای شتاب بخشیدن به این مناسبات اندیشیده شود.
علاقه مفرط دیگر کشورها به بازار ایران حتی باعث شد تارنمای «ژاپن تایمز» در گزارشی اعلام کند شرکت های ژاپنی نمی خواهند فرصت ها را از دست بدهند و برای همین منظور از سال ۲۰۱۷ برنامه های گسترده ای را برای گسترش مناسبات اقتصادی در نظر گرفتند.
افزون بر این نباید از یاد برد که ایران دومین دارنده ذخایر بزرگ گاز طبیعی دنیا و چهارمین قدرت برتر نفتی است و از سوی دیگر ژاپن سومین اقتصاد بزرگ جهان و سومین وارد کننده بزرگ نفت پس از آمریکا و چین است و نمی تواند بازار انرژی ایران را نادیده بگیرد.
ژاپن تا قبل از سال ۲۰۱۱ میلادی روزانه نزدیک به ۳۱۵ هزار بشکه نفت از ایران وارد می کرد و سپس در سال ۲۰۱۵ میلادی بر اثر تحریم ها این رقم به ۱۷۰ هزار بشکه کاهش یافت اما در ماه ژانویه (دی – بهمن سال ۹۴) این میزان به ۱۹۵ هزار بشکه رسید و به دنبال توافق هسته ای برای مدتی به سقف ۳۰۰ هزار بشکه بازگشت این رقم در سال ۲۰۱۸ میلادی، به طور میانگین بالاتر از ۲۱۰ هزار بشکه بوده است.
آژانس بین المللی انرژی اعلام کرده است در کنار حضور قوی ایران در بازار انرژی، تقاضا در جهان از جمله در ژاپن برای واردات نفت ایران در حال افزایش است موسسه تحقیقاتی خاورمیانه اخیرا با انتشار گزارشی اعلام کرد که ژاپن به شدت به نفت خاورمیانه متکی است و می کوشد تا در این راستا همچنان بر بازار ایران متمرکز باشد.
ژاپنی‌ها پس از اجرایی شدن تحریم‌ها نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، ابراز تمایل کرده‌اند اما سرعت این همکاری‌ها نسبت به برخی از کشورهای اروپایی و آسیایی پایین‌تر بوده است بخصوص آنکه ژاپن فاقد منابع نفت است و اقتصاد این کشور به شدت به واردات نفت وابسته است تقریباً ۸۰ درصد نیازهای نفتی ژاپن از خاور میانه تأمین می‌شود.
سفیر جمهوری اسلامی ایران در ژاپن، روابط تهران – توکیو را تاریخی عنوان کرد و گفت: اراده جدی برای تقویت روابط ایران با ژاپن وجود دارد و دو کشور با تشریک مساعی می توانند به اهداف بزرگتری دست پیدا کنند.
‘مرتضی رحمانی موحد’ ضمن اشاره به افزایش مراودات اقتصادی ایران و ژاپن به ویژه خرید نفت ایران در دوره پسابرجام عنوان کرد ایران علاوه بر اینکه یک بازار بزرگ اقتصادی است دسترسی گسترده ای به بازار ۳۰۰ میلیونی پیرامون خود نیز دارد و این برای ژاپن خیلی مهم است.
او همچنین حمایت دولت ژاپن از برجام به عنوان یک توافق مهم بین المللی را اقدامی مثبت ارزیابی کرد و اظهار نمود بخش های اقتصادی دو کشور انتظار دارند روابط آنها مورد حمایت قرار گیرد.
با این وصف همچنان مساله تاثیرات روابط بسیار نزدیک ژاپن با آمریکا بر روابط توکیو با تهران دیده می شود اما در مجموع مقامات دولت ژاپن می‌گویند توکیو که به صورت سنتی روابط با ثباتی با تهران دارد به دولت آمریکا اطلاع داده است به خاطر پیامدهای منفی چنین امری بر اقتصاد کشور نمی‌تواند خرید نفت از ایران را به طور کامل متوقف کند.
علاوه بر اینها ژاپن در چند دهه گذشته به نفت ایران به عنوان یکی از منابع مهم تامین انرژی خود تکیه داشته است ولی تحریم ها موانعی را به وجود آورده است و بر اساس آمار وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت آن کشور، در حال حاضر نفت ایران فقط پنج درصد نفت وارداتی ژاپن را تشکیل می‌دهد.
‘ناکاتا واشی’ تحلیلگر مسایل ژاپن و ایران در مورد روابط تجاری ایران و ژاپن به ایرنا گفت: ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان است و ژاپن یکی از بزرگترین واردکنندگان به حساب می آید ولی حجم واردات ژاپن به دلیل تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران روبه کاهش است.
او تاکید کرد: ژاپن که فاقد هر گونه منابع طبیعی است در تمام این سال‌ها تلاش کرده رابطه خوبی با کشورهای تولیدکننده انرژی خاورمیانه برقرار کند و ایران که چهارمین کشور بزرگ تولیدکننده نفت و دومین کشور بزرگ دارای ذخایر گازی است، یکی از این کشورها است با این حال تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران بر روابط ژاپن و این کشور نفت‌خیز تاثیرات نامطلوبی گذاشته است.
به گفته وی ژاپن در روابط خود با ایران در عرصه انرژی همواره یک واردکننده صرف است واردات از ایران در سال ۲۰۱۷، ۴۰۰ میلیارد ین تخمین زده شده است ۹۸ درصد این میزان را سوخت‌های معدنی نظیر نفت خام تشکیل داده است.
او تصریح کرد: صادرات ژاپن به ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی ۹۸٫۵ میلیارد ین بوده و در مجموع شامل ۳۵٫۵ درصد تجهیزات حمل و نقل، ۲۰٫۴ درصد ماشین آلات و ۱۱٫۴ درصد فولاد و اقلام فلزی بوده است.
این تحلیلگر تاکید کرد: ایران به عنوان کشوری با جمعیت ۸۰ میلیونی، بازار بالقوه خوبی برای کشورهای اروپایی و آسیایی و البته ژاپن است در جولای ۲۰۱۵ با امضای برجام و برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، ژاپن هم شروع به برنامه‌ریزی برای توسعه تجارت با ایران کرد با این حال با روی کار آمدن ترامپ و خروج او از توافق هسته‌ای بار دیگر شرایط مبهم شد.
با توجه اینکه طرفین توانسته اند بر ۴۰ سال رابطه با ثبات دو کشور به خوبی مدیریت کنند و با نظرداشت اینکه سران دو کشور بارها در یک چند سال گذشته با یکدیگر دیدار کرده اند و با توجه به عزم راسخ دو دولت برای توسعه روابط ، ضروری است که روابط ژاپن و ایران با عبور از فراز و فرودهای تاریخی کماکان سیر رشد خود را طی کند.
از آنجا که دو کشور در عرصه های انرژی، فنی و مهندسی، علوم و فنون، فرهنگ و هنر، صنایع و خدمات و گردشگری با یکدیگر ارتباطات نسبتا گسترده ای دارند بعید به نظر می رسد که فشارهای آمریکا بتواند این مجموعه با ثبات مناسبات را به توقف وادار کند و با وجود همه چالش ها، ایران و ژاپن آینده درخشانی از روابط را در دهه های آینده تجربه خواهند کرد.
