نویسنده: الهام عابدینی |
دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات ژاپن|
دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران|
استاد : دکتر آیت حسینی|
انتشار در مرکز مجازی مطالعات ژاپن
www.japanstudies.ir
تماس با ما : info@ japanstudies.ir
از سری مقالات دانشجویی /
درس: هنر و زندگی مردم ژاپن از گذشته تا حال
فهرست
جزئیات اتاق چای و مراسم چای. ۸
مقدمه
آیین چاینوشی یا مراسم چای از جمله آیینهای سنتی و قدیمی در ژاپن است. این آیین که در زبان ژاپنی، «چادو»[۱] یا «سادو»[۲] نام دارد، از جنبههای مختلف در تحقیقهای گوناگون از جنبههای متفاوت بررسی و مطالعه شده است. نکتهای که بیش از همه توجه بنده را به خود جلب کرد، تاثیر این مراسم بر زندگی زنان و تغییر در سبک زندگی آنان بود.
امروزه این مراسم به جاذبهای گردشگری و نمادی از فرهنگ و تاریخ ژاپن بدل شده است؛ اما این نکته که مراسم چای در کنار همه ویژگیهای خاصی فرهنگی و هنری بر جریان زندگی هم تاثیر عملی داشته جالب است. موضوع زمانی برای من جالبتر شد که پی بردم اصلا آیین چاینوشی در ابتدا آیینی کاملا مردانه بوده است و با گذر زمان زنان هم توانستند در این مراسم حضور پیدا کنند.
این گزارش ابتدا به تاریخچه مراسم چای، نحوه برگزاری و تجهیزات آن و ویژگیهای این مراسم نگاهی دارد؛ سپس به روند تاریخی حضور زنان در این عرصه و تغییر و تحولات می پردازد.
تاریخچه مراسم چای
چای در ابتدا به عنوان گیاهی دارویی و بعدتر هم به عنوان نوشیدنی پس از غذا در چین استفاده می شد. این گیاه بومی جنوب چین است و در آثار کلاسیک از آن به عنوان دارویی برای رفع خستگی و شادابی روح و روان نام برده شده است.
افسانه های چینی و کره ای کشف چای را به «شن نونگ[۳]» پادشاه افسانه ای چین نسبت می دهند که حدود ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می زیسته است و پدر کشاورزی و داروشناسی سنتی چین نیز محسوب می شود. براساس روایتی، وی چای را هنگامی کشف کرد که چند برگ این گیاه، به طور تصادفی، درآبی که او می جوشاند ریخته شد.
این گیاه در قرن چهارم و پنجم میلادی به نوشیدنی محبوب در حوزه رود یانگ تسه تبدیل شد. شواهد تاریخی نشان می دهد که چای در قرن هشتم در ژاپن استفاده می شده است. در نخستین مورد مربوط به سال ۷۲۹ میلادی آمده است که امپراتور شومو[۴] در قصرش در نارا از صد راهب با چای پذیرایی کرد. گفته میشود که احتمالا آن برگهای چای توسط فرستادگان ژاپن به دربار تانگ در چین وارد ژاپن شده است. چرا که نحوه درست کردن چای در زمان امپراتور شومو به همان صورتی بود که در آن زمان در چین رایج بود. در سال ۸۰۱ راهبی به نام سایچو[۵]، موسس فرقه تندای در بودیسم با خود از چین به ژاپن بذر چای آورد و آن را کشت کرد. (اُکاکورا)
همچنین درکتاب «شوریوشو » نوشته شده در قرن نهم میلادی آمده است که کوکای[۶]، دیگر راهب سرشناس و موسس فرقه شینگون که در سال ۸۰۴ از چین به ژاپن بازگشت، هنگام مطالعه چانویو (آب داغ چای) مینوشید.
اولین مورد استفاده از نوشیدنی چای برای پذیرایی در پیروان آیین دائو در چین دیده شد و بعدتر در آیین ذن هم رایج شد. اصلا گفته میشود که مراسم چای در واقع نتیجه توسعه مراسمی در آیین ذن است.
مراسم چای نوشی یا مراسم چای که از آیین های اصیل سنتی و از عناصر مهم فرهنگی ژاپن محسوب می شود، در زبان ژاپنی، «چانویو »، «چادو» یا «سادو » نامیده می شود (حسینی).
قدیمی ترین کتاب در دست در سراسر جهان که همه آن به موضوع چای اختصاص دارد، «چاجینگ»[۷] یا «رساله چای» نام دارد و نوشته «لویو » اهل چین است که در دوران حکومت دودمان تانگ و بین سال های ۷۳۳ تا ۸۰۴ میلادی زندگی می کرده است. این کتاب ده فصل دارد و به کشت و آماده سازی و نوشیدن چای و ادوات و ظروف و آداب آن پرداخته است.
نوشیدن چای و برگزاری مراسم چای در دورههای تاریخی مختلف ژاپن روزهای پر فراز و نشیبی را گذراند تا در نهایت به شکل امروزی برسد.
در اوایل دوره نارا به دلیل روابط بسیار خوب میان ژاپن و چین، چای وارد ژاپن شد و به سرعت محبوبیت پیدا کرد اما با کاهش سطح مناسبات میان دو کشور واردات چای از چین به ژاپن هم کاهش پیدا کرد. این موضوع سبب شد که چای به کالایی نسبتا کمیاب و ارزشمند بدل شود. گفته میشود یکی از دلایل شکلگیری مراسم چای با این آداب و رسوم ویژه همین ارزشمند شدنِ چای در این دوران بود. (Varley & Isao )
در سال ۱۱۸۷ یعنی اوایل دوران کاماکورا[۸]، میوآن ایسای[۹] راهب ژاپنی برای مطالعه فلسفه و دین به چین سفر کرد. وی پس از بازگشت نخستین معبد فرقه رینزای را ساخت. گفته میشود که او اولین کسی بود که برای مقاصد مذهبی چای را کشت کرد؛ خلاف دیگران که پیش از او چای را برای مقاصد پزشکی می نوشیدند.
کم کم تولید چای در ژاپن گسترش یافت و علاقه سامورایی ها به چای بسیار زیاد شد. با سقوط حکومت کاماکورا و آغاز جنگهای داخلی در ژاپن، طبقه جدیدی از مردم به نام گکوکوجو[۱۰] (شکست فرادستان از فرودستان) به وجود آمد. شرط بندی و قمار در مراسم چای گسترش یافت، سامورایی ها پس از جنگ و در طول زمان استراحت خود در مراسم چای شرکت می کردند و به ارامش می رسیدند.
دوره هیان نقطه عطفی در تحول مراسم چای بود. در این دوران معماری ژاپنی بسیار تغییر کرد و ساده شد. مراسم چای هم به سبکی ساده رسید. با وجود آنکه در مراسم چای از عناصر ژاپنی استفاده میشد اما همچنان وسایل استفاده شده از چین وارد میشد.
مراسم سنتی چای به شکلی که اکنون آن را میشناسیم نخستین بار به دست موراتا شوکو[۱۱] اجرا شد. موراتا شوکو راهب ذن اهل نارا بود. در آن روزگار چای به طور گسترده ای در جامعه غیرمذهبی به یکی از سرگرمی ها و مایه های وقت گذرانی بزرگان یا سرآمدان اجتماع تبدیل شده بود. شوکو در مخالفت با این رویه هرزمان که امکان داشت به عمد از ظروف بی ارزش محلی استفاده می کرد. این کار آغازگر دخالت زیبایی شناسی وابی سابی در سنت چای نوشی بود. (کارن, ۱۹۹۴)
او از سن یازده تا بیست سالگی در معبد شومیو[۱۲] بود وپس از آن داوطلبانه به معبد توکوجی[۱۳] نزد ایکیو سوجون[۱۴] رفت و آیین ذن را از وی آموخت .
پس از آن بقیه عمر خود را دراتاق چای در استان نارا سپری کرد ومراسم چایی را ترویج داد. وی تلاش کرد روح ساده و واقعی در مراسم چای برگرفته ازذن را به همه انتقال بدهد. او ترجیح داد فضای اتاق چای کوچک شود و فضایی آرامتر که برگرفته از فلسفه ذن بود را در مراسم چای تجلی دهد.
بعد از شوکو مفاهیم زیبایی شناسی در مراسم چای توسط شاگردانش به سن نو ریکیو[۱۵] رسید وسن نو ریکیو انقلاب عظیمی در مراسم چای ایجاد کرد.
براساس افسانهای، مرد جوانی به نام سن نو ریکیو برای یادگیری سنت های چای نزد تاکینوجو استاد چای می رود تا باغش را سروسامان دهد و از او نکاتی بیاموزد. پس از تعلیم، ریکیو با درست کردن خرابی ها، باغش را مرتب و بوته های چای را هرس می کند؛ اما پیش از اتمام کارش درخت گیلاسی را تکان می دهد و چند شکوفۀ آن به زمین می ریزد که خود باعث زیبایی باغش می شود. ژاپنی ها از او به عنوان مردی یاد می کنند که عمق زیبایی طبیعی را درک کرد. او مفهوم «وابی و سابی» را وارد مراسم چای کرد. بر این اساس در حقیقت وابی سابی به معنای پذیرش چرخۀ طبیعی و زیبایی های آن است. هنری که نگاهی ژرف ایجاد می کند و قرار دادن زیبایی ورای هرچیزی را به انسان می آموزد. این هنر به معنی دکور و تزیینات لوکس و تجملاتی نیست؛ بلکه زیبایی را حتی در لبه ترک خوردۀ ظرفی چوبی می بیند و یا میز چوبیِ بدون رنگی. (کارن, ۱۹۹۴)
از حدود قرن شانزدهم جریانی در فرهنگ ژاپن به وجود میآید که نگاه ژاپنیها به زیبایی را تغییر میدهد. این جریان زیبایی را نه در محصولات پرزرقوبرق و تجملی چینی، بلکه در تولیدات ساده و بیپیرایه داخلی میبیند و در نهایت، همین جریان به استیلای همهجانبه فرهنگ چینی بر ژاپن خاتمه میدهد. در زبان ژاپنی اصطلاحات «وابی» و «سابی» برای اشاره به این نگاه و جریان به کار میروند.
وابیسابی زیبایی پنهان در اشیاء و پدیدههای ناکامل، ناقص، ناتمام و ناپایدار است. زیبایی آثار و اشیائی که بیجهت تظاهر به شکوه و جلال نمیکنند و متواضع و فروتناند. وابیسابی حساسیتی زیباشناختی است که داشتن آن موجب میشود انسان زیباییِ اندوهناکی در ناپایدار بودن همه چیز احساس کند. این نگاه در علاقه به چیزهای مستعمل و قدیمی و فرسوده، علاقه به چیزهای کوچک و ساده و گذرا، علاقه به چیزهای ناکامل و کمالنیافته و علاقه به آثار ناقص و ناتمام و حتی خراب شده تجلی مییابد. («وابی و سابی» زیباییِ کشف کردن و حس کردنِ ژرفاست)
این نگاه در مراسم چای به شدت دیده میشود.
مراسم چای چیست؟
مراسم چای ژاپنی (چانویو، chanoyu) در اصل بسیار ساده است. مهمانان به صرف چای دعوت میشوند. میزبان قدری آب جوش در پیاله چای می ریزد و گرد چای سبز را هم می زند تا رنگ بدهد و بعد برای همه می ریزد. مهمانان چای را در چند جرعه مینوشند و از طعم خوش آن تعریف می کنند. ممکن است در کنار این چای شیرینی هم صرف شود.
گرد چای سبز، آب جوش، قدح چای، یک قاشق چوبی، یک پیمانه و یک همزن چوبی همه آن چیزی است که برای درست کردن چای لازم است. اما در واقع در کنار این وسایل کم شمار و ساده، آنچه مهم است نقش این آیین به عنوان راهی برای رسیدن به آرامش و پالایش روح است.
امروزه استادان چای از هماهنگی (وا)، احترام (کئی)، خلوص (سئی) و آرامش (جاکو) به عنوان روح راهنمای «چانویو» سخن می گویند. فیلسوف زیبایی شناس، یاناگی مونه یوشی (۱۸۸۹-۱۹۶۱) وجه مذهبی «چانویو» را با لحن اندوهباری در این کلمات خلاصه می کند: «طریقت چای یک راه رستگاری به کمک زیبایی است … مادامی که چانویو یک طریقت است، انضباط روحانی در آن اولی است.»
مراسم چای به مثابه بازتای از فرهنگ و عقاید کشور ژاپن محسوب میشود. فلسفه مراسم چای را میتوان در این جمله بازتاب داد: “هماهنگی، احترام، خلوص، آرامش[۱۶]“.
- هماهنگی
هماهنگی موجود در طبیعت در ماهیت خود چای که برگرفته از همان طبیعت است و باغی که پیرامون اتاق چای قرار گرفته است متجلی میشود. چایافزارهای بکار گرفته شده در مراسم چای نیز در هماهنگی با یکدیگر بسر میبرند و همینطور زمینه رنگ در اتاق چای.
- احترام
مهمانان باید به تمام جزئیات مراسم احترام بگذارند، بدون دخیل کردن ذرهای از وضعیت و موقعیتشان در زندگی حقیقیشان بیرون از اتاق چای. آنها با خم شدن از ورودی به اتاق چای داخل میشوند و کنار یکیدیگر بدون ذرهای تفاوت بر روی زمین مینشینند و با آدابی نظیر طرز گرفتن کاسه چای، نظاره کردن آن و غیره این احترام را به جا میآورند.
- خلوص
جا گذاشتن تمامی افکار و دغدغههای زندگی روزمره و ورود به اتاق چای به مثابه یک زیستجهانی متفاوت این امکان را برای فرد فراهم میکند که در آرامشی دلنشین از فضا و حضور دوستان خود لذت ببرد. در حقیقت خلوص در افعال میزبان در تمیز کردن چایافزارها بازتاب مییابد. یک استاد اعظم چای اعمال و مناسک این مراسم را از روی تکرار ذهنی خود انجام نمیدهد بلکه تک تک این اعمال را با قلب خود انجام میدهد.
- آرامش
مؤلفه آرامش تنها پس از کشف، پذیرفتن و تجربه سه مؤلفه پیشگفته قابل لمس است. این یکی از آموزههای استاد سن نو ریکیو است.
جزئیات اتاق چای و مراسم چای
تجهیزات و لوازم چای چادوگو[۱۷] نامیده می شود. تمام ابزارها برای مراسم چای با دقت به عنوان وسایلی نفیس نگهداری می شود. آنها با وسواس قبل و بعد از هربار استفاده تمیز می شوند.
برخی از این ابزارها در ادامه معرفی میشوند:
- چاکین[۱۸]: چاکین یک پارچه مستطیلی سفید از جنس کتان یا کنف است که عمدتا برای پاک کردن کاسه چای مورد استفاده قرار می گیرد. در مراسم چای چاکین را با آداب خاص و به زیبایی حرکت می دهند تا کاسه ی چای را با آن تمیز کنند.
- کاسه چای یا چاوان:[۱۹] کاسه چای در طیف وسیعی از اندازه و سبک ها در دسترس است و در سبک های مختلف برای چای های غلیظ و رقیق مورد استفاده قرار می گیرد. کاسه کم عمق، که به چای اجازه می دهد به سرعت سرد شود؛ در تابستان استفاده می شود. کاسه عمیق در زمستان استفاده می شود. کاسه غالبا توسط سازندگان و یا صاحبان آنها و یا توسط یک استاد چای نامگذاری می شود. کاسه ها از بیش از چهارصد سال پیش تا امروزه استفاده شده اند، اما تنها در موارد خاص غیر منتظره! بهترین کاسه ها با دست ساخته می شوند و برخی از کاسه ها بسیار ارزشمندند.بی نظمی و عیوب با ارزش آنها اغلب در جلوی کاسه برجسته شده است.
- ناتسومه یا چایره: یک ظرف کوچک سرپوشیده است که پودر چای در آن برای استفاده در مراسم چای نگهداری می شود.
- اسکوپ چای یا چاشاکو: قاشق چای به طور کلی توسط یک قطعه واحد از بامبو کنده کاری شده.اگرچه آنها نیز ممکن است از عاج یا چوب نیز ساخته شده باشد. چاشاکو برای ریختن پودر چای درون کاسه چای استفاده می شود. در مرکز تقریبی بعضی اسکوپ های بامبو یک برآمدگی کوچک وجود دارد. اسکوپ بزرگتر برای انتقال چای به داخل ناتسومه (برای تهیه مقدمات) استفاده می شود اما آنها توسط میهمانان دیده نمی شود. رنگ ها و سبک های مختلف در سنت های چای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
- همزن چای یا چاسن: چاسن وظیفه ی مخلوط کردن پودر چای با آب داغ را دارد. این وسیله از یک تکه از بامبو تراشیده شده و در انواع مختلف موجود می باشد. چاسن ها بسیار آسیب پذیر بوده و به سرعت فرسوده می شوند و میزبان باید یک عدد جدید از آن را در مراسم های چاکای یا چاجی داشته باشد.
- هیشا: هیشاکو[۲۰] یک ملاقه بلند بامبو است که برای انتقال آب داغ از کاما(ظرف جوش آمدن آب) به چاوان در هنگام سرو چای استفاده می شود. اندازه های مختلف از آن برای مراسمات مختلف و در فصول مختلف استفاده می شود. یک مورد بزرگ تر آن برای مراسم تطهیر دست ها قبل از ورود به اتاق چای در تسوکوبای (Tsukubai) که در باغ قرار دارد به کار می رود.
معمولاً تشریفات چای را به عنوان بخشی از مراسم رسمی «چاجی»[۲۱] به همراه غذای «کایسکی»[۲۲] برگزار میکنند؛ اما این موضوع، اجباری نیست و گاهی تشریفات چای به مدت کوتاهتر و به صورت جداگانه نیز شکل میگیرد که در آن صورت، تعداد مهمانان معمولاً به ۴ یا ۵ نفر میرسد. توصیهی اول این است که کمی زودتر از زمان مقرر برسید و در اتاق انتظار، منتظر سایر مهمانان بمانید. در مرحلهی بعدی، مهمانان باید قبل از برگزاری مراسم به شکلی نمادین، دست و لب خود را به منظور تزکیه و تطهیر خود در ظرف آب به خصوصی بشویند تا گرد و خاک دنیای بیرون را از خود پاک کنند و از لحاظ روحی برای مراسم آماده شوند. سپس باید با اشارهی میزبان، کفشتان را دربیاورید، وارد اتاق مخصوص شوید، به نشانهی احترام به یکدیگر تعظیم کنید و بنشینید. میزبان، آخرین فردی است که داخل اتاق میشود و تمام وسایل ضروری برای نوشیدن چای را تک تک میشوید و آنها را میچیند و بعد از آن به سراغ تهیهی چای غلیظ میرود.
معمولاً ۳ قاشق چای سبز کافی است که آن را با آب داغ ترکیب میکنند و تند هم میزنند تا کف کند. اولین مهمان، پیالهی چای غلیظ را تحویل میگیرد و در همان حین، تعظیم کوتاهی به میزبان و دومین مهمان میکند. سپس چند جرعه از آن را مینوشد و در آخر، لبهی کاسه را با دستمال سفید پاک میکند و آن را به مهمان بعدی تحویل میدهد. این چرخه به همین طریق ادامه پیدا میکند تا همهی مهمانان چای را بچشند و پیاله درنهایت به میزبان برمیگردد. میزبان، تمام وسایل را دوباره تمیز میکند و برای دومین بخش مراسم آماده میشود که خودمانیتر و غیر رسمیتر است؛ به این شکل که این بار، چای کمرنگ را جداگانه درون کاسهای برای هر کدام از مهمانان میریزد و معمولاً غذایی سبک را نیز برای آنها حاضر میکند و مهمانان راحتتر با هم به گفتگو میپردازند.
زنان و مراسم چای
مراسم چای در ابتدا تنها منحصر به مردان بود. شواهدی در دست است که مراسم چای ابتدا به عنوان نوعی آیین مذهبی به ویژه از قرن ۱۱ در معابد برگزار میشد و از اوایل ۱۶۰۰ میلادی، پای آن به دربار سلطنتی، ارتش و خانه های تجار ثروتمند هم باز شد. اما در تمام این دوران، این مراسم تنها توسط مردان انجام میشد. تنها در مواردی دیده میشد که همسران اساتید بزرگِ چای در کارهای جانبی همچون تمیز کردن ظروف و ابزار یا پخت شیرینی کمک میکردند.
البته با گذشت زمان، ممنوعیتِ آموزش مراسم چای به زنان لغو شد و در برخی مکاتب به زنان هم آموزش ارائه میشد؛ اما همچنان تا قرن ۱۹ میلادی، اجرای مراسم به دست زنان ممنوع بود. البته گفته میشود در مراسمهای خصوصی، زنان هم به عنوان مهمان و هم میزبان در مراسم چای حضور داشتند اما تا قرن ۱۹ این موضوع در مراسمهای عمومی ممکن نبود.
در سال ۱۷۲۱، نخستین جزوه آموزشی مراسم چای ویژه زنان با عنوان «کتابچه زنان» منتشر شد که هم اکنون هم در موزه کونو در شهر ایماباری نگهداری میشود.
در این کتابچه علاوه بر اصول چگونه آماده کردن چای و ابزارها و ظروف لازم، درباره قوانین و اصول آن هم صحبت شده است.
مثلا در آن آمده است که اگر همه مهمانان زن بودند باید به چه ترتیب بنشینند. طبقه اجتماعی این زنان و اینکه شغل و رتبه همسرشان چیست، در ترتیب نشستن تفاوت ایجاد میکند.
البته میتوان گفت که در این سالها شاهد تلاش دو گروه بودیم: یک گروه کسانی که به دنبال حضور زنان در این عرصه بودند و گروه دیگر که برای دور کردن زنان از این فضا تلاش میکردند. به عنوان مثال، توکوگاوا ناریاکی به ویژه در دهه ۱۸۳۰ تلاشهای زیادی برای ممنوعیت حضور زنان در مراسم چای انجام داد. وی به صورت کامل دخترانِ طبقه سامورایی را از شرکت در مراسم چای، گلآرایی و نواختن ساز کوتو[۲۳] منع کرد. (Corbett, 2018)
دو اتفاق مهم سبب تغییرهای جدی درمراسم چای و تغییر نقش زنان در آن شد: نخست، پایان شوگون سالاری و روی کار آمدن میجی و احیای اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم.
با روی کار آمدن میجی، دو مکتب اصلی مراسم چای یعنی «اوموتهسنکه»[۲۴] و «اوراسِنکه» [۲۵] اجازه دادند که زنان هم به صورت مستقل در کلاسها شرکت کنند.
انوسای سوشیتسو[۲۶]، سیزدهمین استاد بزرگ مکتب اوراسنکه در سال ۱۸۹۴ اجازه داد که زنان رسما به عنوان مدرس مراسم چای مدرک دریافت کنند.
این موضوع سبب شد که نخستین بار زنانِ طبقه ثروتمند جامعه هم بتوانند مستقل از همسران خود، درآمد کسب کنند و جایگاه اجتماعی داشته باشند. از این موضوع به عنوان نقطه عطفی در کسب استقلال زنان در ژاپن یاد میشود.
همانطور که پیشتر اشاره شد، دومین اتفاق مهم نیز پایان جنگ جهانی دوم و رشد اقتصادیِ پس از آن است. دوران جنگ و چند سال اولِ پس از شکست در جنگ جهانی دوم، سالهای بحران اقتصادی بود. در این سالها مردم پول و زمانی برای پرداختن به مراسمهای گرانقیمتی چون مراسم چای نداشتند اما با پیشرفت حیرتانگیز ژاپن در زمینه اقتصاد، ورق برگشت. در دهه ۶۰ میلادی مردان در کارخانهها و شرکتها مشغول به کار بودند و وضع مالی خانوادهها هم بهتر شده بود. همین دو نکته سبب شد که نقش زنان در احیای مراسم چای پررنگ شود. (Mori, 1991)
در این سالها هم زنان نسبت به مردان زمان بیشتری داشتند تا به احیای مراسم چای برسند، هم خود مراسم چای به عنوان نمادی فرهنگی و نوستالژیک بار دیگر مطرح شد.
توانمندسازی زنان در نتیجه پررنگ شدن حضورشان در مراسم چای را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
- افزایش قدرت نرم زنان
- تاثیرگذاری زنان بر حوزه عمومی (خارج از فضای خانه)
از دهه ۹۰ میلادی، حضور زنان در مراسم چای حتی از قبل هم پررنگتر شده است. نخستین دلیل این امر، رونق گرفتن مراسم چای به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم در ژاپن و گسترش مراکز برگزاری این مراسم است. دومین دلیل هم کاهش آمار ازدواج است که سبب شده زنان بیش از پیش به فکر سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت خود باشند. یادگیری مراسم چای به اندازه گذراندن دوره زبان انگلیسی یا شرکت در کلاسهای ورزشی مثل یوگا مرسوم و رایج شده است. (Kato)
یکی دیگر از مسائلی که سبب افزایش تمایل زنان به شرکت در مراسم چای و یاد گرفتن این آیین بود، مفهوم «ساهو»[۲۷] است. برای درک مطلب باید ابتدا معنای دقیق خود این مفهوم را متوجه شد. این واژه با عنوان «منش» یا «کردار» در انگلیسی ترجمه شده است اما در واقع فراتر از این است.
از اواخر قرن نوزدهم تا پایان جنگ جهانی دوم «ساهو» به عنوان آموزش اخلاق و کردار به دختران دانشآموز در مدارس تدریس میشد. در کتب اخلاقی دختران دانش آموز به اهمیت ذهن و روح توجه زیادی میشد. به عنوان مثال در یکی از این کتابها چاپ ۱۹۲۵ آمده است که: “مردمان زیادی در ژاپن به عنوان یک کشور قدیمی با یادگیری مراسم چای و گلآرایی تلاش کردند ذهن خود را آرام کنند و روحشان را پرورش دهند. بنابراین امروزه نیز از زنان جوان انتظار میرود همان راه پیشینیان را پی بگیرند. نه خم شوید، نه به عقب روید؛ صاف بایستید. نه آرام گام بردارید، نه سریع. قدمهایتان نه بزرگ باشد، نه کوچک.” (Jiro, 1925)
در این دوران، رسما به عنوان بخشی از آموزش اصول اخلاقی (ساهو)، دورههای اجباری آموزش مراسم چای برای دختران دانش آموز برگزار میشد.
به مروز مهارت در مراسم چای اصلا به یکی از معیارهای ازدواج تبدیل شد. یعنی بلد بودنِ این مهارت، امتیاز ویژهای برای دختران مجردِ به دنبال ازدواج محسوب میشد. (Kato, The Tea Ceremony and Women’s Empowerment in Modern Japan)
نتیجه گیری
با وجود آنکه سالهای طولانی زنان از حضور در مراسم چای به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و تاریخی مهم ژاپن منع شده بودند، اکنون حضور آنان در این بخش بسیار پررنگ است. به طوری که تصویری که اغلب افراد از مراسم چای در ژاپن دارند با حضوری میزبان زن با لباس سنتی کیمونو است.
این تحول در نتیجه اصلاحات در گذر زمان به ویژه پس از روی کار آمدن میجی و رشد اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمد.
از جمله پیامدهای این موضوع میتوان به کمک به زنان برای دستیابی به جایگاه اجتماعی مستقل از همسران خود و منبع درآمد مطمئن اشاره کرد. از لحاظ روانی هم این به دست آوردن جایگاه اجتماعی به احساس استقلال و اعتماد به نفس زنان کمک شایانی کرد.
منابع
Corbett, R. (2018). Cultivating Femininity: Women and Tea Culture in Edo and Meiji Japan.
Jiro, S. (1925). Joshi shin-shûshin-sho (Girls’ New Moral Textbook) (Vol. 2).
Kato, E. (2004). The Tea Ceremony and Women’s Empowerment in Modern Japan. Routledge.
Kato, E. (2012). Steeped in Tradition: Japanese Women and the Modern Tea Ceremony. Retrieved from http://ecosalon.com/steeped-in-tradition-japanese-women-and-the-modern-tea-ceremony/
Mori, B. L. (1991). The Tea Ceremony:: A Transformed Japanese Ritual. Gender & Society.
Varley, P., & Isao , K. (1989). Tea in Japan: Essays on the History of Chanoyu. Univeristy of Hawai’i Press.
اُکاکورا, ک. (۱۳۹۶). کتاب چای. انتشارات پرنده.
حسینی, سید آیت. (۱۳۹۷). وابی و سابی: کلیدهایی برای فهم هنر و ادبیات ژاپن. تهران: انتشارات پرنده.
حسینی, سید آیت (۱۳۹۷). «وابی و سابی» زیباییِ کشف کردن و حس کردنِ ژرفاست. (ایبنا, مصاحبه کننده) بازیابی از http://www.ibna.ir/fa/shortint/260762/%D9%88%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%81-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D8%AD%D8%B3-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%DA%98%D8%B1%D9%81%D8%A7%D8%B3%D8%AA
کارن, ل. (۱۹۹۴). کتاب وابی سابی: ملاحظاتی دیگر.
[۱] Chado
[۲] Sado
[۳] shennong
[۴] Shomu Tenno
[۵] Saicho
[۶] Kukai
[۷] Ch’a Ching
[۸] Kamakura
[۹] Myōan Eisai
[۱۰] Gekokujō
[۱۱] Shoko Murata
[۱۲] Shomyoji
[۱۳] Tokoji
[۱۴] Ikkyū Sōjun
[۱۵] Sen no Rikyū
[۱۶] Wa, Kei, Sei, Jaku
[۱۷] chadōgu
[۱۸] Chakin
[۱۹] chawan
[۲۰] Hishaku
[۲۱] Chaji
[۲۲] Kaiseki
[۲۳] Koto
[۲۴] Omotesenke
[۲۵] Urasenke
[۲۶] Ennosai Soshitsu
[۲۷] Saho
