به نام خدا
باغهای سنگی ژاپنی
فرهنگ ژاپن
پونه خاوندگار
به راهنمایی: دکتر سید آیت حسینی
زمینه تاریخی
ساخت اولین باغهای ژاپنی پیشینه‌ای در زمان رواج آیین شینتو[۱] در ژاپن دارد. این باغ‌ها برای دعوت از کامی‌ها (خدایان ژاپنی) در فضایی ژیبا ایجاد می‌شدند. از تخته‌سنگ های بزرگ به عنوان نشیمنگاه و از درختان زیبا برای ایجاد سایه‌سار خدایان استفاده می‌شد.(وابی ۱۲۴)
تاریخچه باغ های ذن که به عنوان باغ های سنگی ژاپنی یا مناظر خشک نیز شناخته می شوند، به دوره هیآن (۷۹۴-۱۱۸۵) در ژاپن بازمی گردد. پس از آن در دوران کاماکورا(۱۱۸۵-۱۳۳۶) باغ های ذن در ابتدا توسط راهبان بودایی ذن به عنوان فضاهای مراقبه برای تفکر و تأمل ایجاد شد. این دوران همراه با رونق آیین ذن بودیسم به دلیل حمایت حاکمان وقت بود. باغ های ژاپنی همچنان به عنوان نمادهای آرامش، سادگی و توجه در فرهنگ ژاپنی مورد احترام قرار می گیرند.
نکته قابل توجه در بررسی باغ‌ها، تأکید بر محیط کلی هر اقلیم است. در کشوری مانند ایران با آب و هوای خشک و کمبود آب، باغ‌ها با فضایی سرسبز و ترکیبی از درختان و بوته‌های گل طراحی می‌شوند. حال آن‌که کشوری با آب و هوای معتدل و بارانی مانند انگلستان و ژاپن، به صورت خدادادی پوشیده از گیاهان است و برای طراحی باغ از المان‌های دیگری استفاده می‌شود. از نظر بازدیدکنندگان غربی، به جز در فصول خاص که گل آزالیا و کاملیا شکفته می‌شوند، گیاهان گلدار به ندرت در باغهای ژاپنی یافت می‌شوند ( ناکانه ۲۰۰۶: ۲۱۸). اما در تومارهای به جا مانده، تصاویری از زندگی سنتی ژاپنی دیده می‌شود که طبیعت بخشی جدایی ناپذیر از آن است. تصاویری از تفریحات فصلی ژاپنی مانند پیک نیک بهاری[۲]، پیوند زدن گیاهان وحشی[۳] ، شکار جیرجیرک‌ها[۴]، تماشای ریزش برگ‌های پاییزی[۵] در این تومارها به تصویر کشیده شده است. در طراحی باغهای ژاپنی از تخته سنگ‌های بزرگ، شن و ماسه، گیاهان خزه‌مانند و آبنما استفاده می‌شده است. طی سالیان اخیر بعضی المان‌های دیگر همچون مجسمه‌های کوچک زینتی و نیمکت نیز به این باغ‌ها اضافه شده است. باغ‌آرایی ژاپنی در جهان با دو سبک معروف است. یکی باغ‌هایی که اطراف محوطه اتاق چای ساخته می‌شد و مهمانان را برای ورود به اتاق چای آماده می‌کرد. دیگری، باغ‌هایی که راهبان بودایی با هدف مراقبه و گاه استراحت در محوطه معابد ایجاد می‌کردند.(حسینی ۱۳۹۶: ۱۲۵) در این مقاله به بررسی باغهای با مناظر خشک[۶] که با چیدن سنگ‌های ریز و درشت ایجاد می‌شدند، می‌پردازیم.
مفهوم باغ های ذن تحت تأثیر سنت های باغبانی چینی، به ویژه تمرین ایجاد مناظر مینیاتوری با استفاده از سنگ، ماسه و گیاهان بود. با این حال، باغهای ذن به شکلی منحصر به فرد از بیان در ژاپن تکامل یافتند که با زیبایی شناسی مینیمالیستی که نشان دهنده فلسفه ذن برای یافتن زیبایی در سادگی است، مشخص می‌شود. باغ های کارسانسوئی بر اساس ایدئولوژی ذن بنا شده اند و از سنگ و ماسه برای بیان طبیعت و کیهان استفاده می کنند. جنبه مینیمالیستی این باغ ها مربوط به جهان بینی بودایی است که بر سادگی و کاهش عوامل حواس پرتی تاکید دارد.
اولین باغ های ذن در محوطه معبد به عنوان مکان هایی برای راهبان ایجاد شد تا فضایی مناسب برای مراقبه و استراحت راهبان فراهم آورد. باغهای سنگی نیز مانند سایر هنرها تحت تأثیرات فرقه ذن قرار دارند. افراد در مواجهه با این باغ‌ها، غرق در تفکر می‌شوند. گاه سنگ‌های استفاده شده، به انسان‌های تنهایی تشبیه می‌شوند که در دریایی از سنگریزه احاطه شده‌اند. راهبانی که در که به خلق این باغ ها می‌پرداختند، راهب برپاکننده سنگ[۷] نامیده می‌شدند (حسینی ۱۳۹۶: ۱۲۶). این راهبان گمنام نیمه‌حرفه‌ای در دوره هیآن به ساخت باغهای سنگی مشغول بودند و گاهی در معابد یا خارج از آنها می‌زیستند. در قرن پانزدهم عده کثیری از افراد مشغول به کار در این رشته خارج از معابد بودند. این افراد به دلیل سکونت در نزدیکی جوی فاضلاب، باغبانان رود کنار[۸] نامیده می‌شدند. زندگی در این اماکن، شامل پرداخت مالیات نمی‌شد و این افراد در ازای دستمزدی ناچیز کارهای سنگین را انجام می‌دادند(تن گروتنهیوز ۲۰۰۳: ۴۳۱). باغهای ژاپنی معمولاً بدون دستورالعمل و با توجه به آموزه‌های ذن ساخته می‌شدند. هر هنرجویی سال‌ها در کنار استاد باغبان شاگردی می‌کرد تا نفس این هنر را دریابد و در نهایت با دید خود آن را ادامه دهد. راهبان با ایجاد این باغ‌ها سعی در جلب توجه افراد به معنای واقعی زندگی داشتند. باغ‌ها با الهام از مناظر طبیعی ساخته می‌شدند. نکته درخور توجه ارتباط میان ادبیات و هنر باغ ژاپنی است. دستنوشته‌های ادبی اواخر دوره هیآن، حاکی از آن است که در این دوران باغ‌ها به چهار بخش (هر بخش به نشانه یک فصل) تقسیم شده بودند. بخش جنوبی تابستان، بخش شمالی زمستان، بهار در شرق و پاییز در غرب باغ قرار داشته است. هر بخش به فراخور فصل، با گل‌ها و درختان مناسب فصلش آراسته می‌شد. این إشارات در آثار معروفی همچون افسانه گنجی[۹] ذکر شده است. برای مثال خانم آکیکونومو[۱۰] که نامش نیز به معنای فردی علاقمند به پاییز است، در بخشی از قصر شاهزاده گنجی زندگی می‌کرده که پنجره‌اش مشرف به قسمت جنوب غربی باغ بوده است (تن گروتنهیوز ۲۰۰۳: ۴۳۱). این رویکرد با ظهور شاعران دوره‌گرد[۱۱] و تغییرات قرون وسطا به مرور تغییر کرد.
باغهای اولیه ذن اغلب کوچک و محصور بودند و به گونه‌ای طراحی شده بودند که از یک نقطه دید خاص مانند یک سالن مراقبه یا یک چایخانه دیده شوند. آنها معمولاً از صخره‌هایی که به دقت چیده شده‌اند، شن یا ماسه و گاهی خزه یا گیاهان کوچک با تأکید بر ایجاد ترکیب‌های هماهنگ و متعادل تشکیل شده است.
[۱۲]یکی از قدیمی ترین و معروف ترین باغ های ذن، باغ معبد ریوآن‌جی[۱۳] در کیوتو ساخته أواخر قرن پانزدهم است. این باغ در مستطیلی با طول و عرض تقریبی بیست و پنج در ده متر ایجاد شده است. سطح مستطیل با پانزده صخره غیر همسان و نامتقارن و سنگریزه سفید پوشانده شده است. این صخره‌ها متناسب با ذهنیت بیننده تداعی‌گر جزیره یا کوه هستند. چیدمان باغ به شکلی است که همزمان نمی‌توان هر پانزده سنگ را دید، مگر از بالا.
طبق افسانه‌ها تنها کسانی که به بصیرت رسیده‌اند، می‌توانند همزمان پانزده سنگ را ببینند. درباره چینش سنگ‌های معبد ریوآن‌جی نظرات متعددی بیان شده است. برخی چینش سنگ‌ها را بر اساس اجرام آسمانی می‌دانند و برخی سنگ‌ها را نماد گله‌ای ببر ماده و توله‌هایشان می‌دانند. توماس هوور[۱۴] نویسنده کتاب فرهنگ ذن، صخره‌های موجود در باغ ریوآن‌جی را نمادین نمی‌داند. او اعتقاد دارد باغ ریوآن‌جی، منظره‌ای انتزاعی بر بستر بوم (سنگریزههای سفید) برای نشان دادن عظمت آفرینش است (ویس ۲۰۱۰ : ۱۲۷). در باغ سنگی معبد ریوآن‌جی می‌توان نشانه‌هایی از بودیسم، کنفوسیوسیم، تائویسم و شینتو رو همزمان یافت. توجه خاص به فضای خالی که در اماکن مقدس مورد توجه است، در این باغ به خوبی به چشم می‌آید. با اینکه ساختار باغ مشخص است، اما این ساختار دستخوش تغییرات بوده است. مهمترین تغییرات در سال ۱۶۰۶ میلادی، در زمان تغییرات شگرف سیاسی و اجتماعی همزمان با یکسان سازی اودا نوبوناگا[۱۵] بود. این طرح برای یکپارچه کردن ژاپن به عنوان ملتی واحد مورد استفاده قرار گرفت. نقاشی‌های جوهری آرام حاوی منظره، پرنده و گل که بر اتاق‌های رو به باغ نصب شده بودند، با دیوارهای کشویی نقاشی شده[۱۶] جایگزین شدند. این نقاشی‌ها توسط کانو ایتوکو[۱۷] با رنگ‌هایی درخشان، پس‌زمینه طلایی و عموماً با نقش ببر و گیاه بامبو خلق شده بودند (ویس ۲۰۱۰: ۱۲۸).
با این حال باید توجه داشت که هدف اولیه این باغ‌ها پرهیز از نماگرایی و توجه به این مکان به عنوان فضایی برای آرمیدن و تفکر درباره معنای زندگی دانست. باغهای سنگی ژاپنی بر خلاف باغهای اروپای غربی و ایرانی، تحت تأثیر آموزه‌های وابی سابی، بی‌‌تقارن و در عین سادگی است.
در کتاب موضوعات در تاریخ هنر باغهای ژاپنی[۲۰]، آمار جالبی از محبوبیت باغ ریوآن‌جی ارائه شده است. در سال ۱۹۸۴، نزدیک به هفتصد هزار نفر بلیط ورودی باغ ریوآن‌جی را خریداری نمودند و این تعداد در اواخر دهه نود میلادی به تعداد حدودی یک میلیون بازدید در سال افزایش پیدا کرد (تن‌گروتنهویز ۲۰۰۳: ۴۳۰).
باغ های ذن در طول دوره موروماچی (۱۳۳۶-۱۵۷۳) در ژاپن محبوبیت پیدا کردند، زمانی که بودیسم ذن به یک نفوذ معنوی و فرهنگی برجسته تبدیل شد. بسیاری از معابد و صومعه های ذن باغ های مخصوص به خود را ساختند که هر کدام طراحی و سبک منحصر به فرد خود را دارند. باغهای ذن نیز در انواع دیگر فضاها مانند اقامتگاه‌های خصوصی، چای‌خانه‌ها و کاخ‌های امپراتوری گنجانده شدند. .
در طول دوره ادو (۱۸۶۸-۱۶۰۳)، باغهای ذن برای عموم مردم قابل دسترس‌تر شدند و اصول طراحی آنها بر طراحی منظر ژاپنی فراتر از قلمرو بودیسم تأثیر گذاشت. مفهوم وابی سابی، فلسفه زیبایی شناختی ژاپنی که به نقص، ناپایداری و سادگی اهمیت می دهد، ارتباط نزدیکی با باغ های ذن پیدا کرد و بر جنبه های مختلف هنر، معماری و طراحی ژاپنی تأثیر گذاشت.
در دوران مدرن، باغ های ذن هم در ژاپن و هم در سراسر جهان محبوب هستند. آنها اغلب به دلیل جذابیت زیبایی شناختی و همچنین ویژگی های مراقبه و تفکرشان مورد قدردانی قرار می گیرند. بسیاری از باغهای ذن اکنون به روی عموم باز هستند و به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهند تا آرامش و آرامشی را که این فضاهای منحصربه‌فرد ارائه می‌دهند، تجربه کنند. باغهای ذن نیز در کشورهای دیگر بازسازی شده‌اند، زیرا مردم به دنبال تقلید از آرامش و آگاهی مرتبط با این مناظر سنتی ژاپنی هستند.
طراحی و عناصر
باغهای صخره‌ای ذن که به باغهای کارسانسویی نیز معروف هستند، برای القای حس هماهنگی، سادگی و آرامش طراحی شده‌اند. آنها معمولاً از آرایش سنگ، شن، و ماسه یا خزه تشکیل شده‌اند و اغلب به گونه‌ای طراحی می‌شوند که از یک منظر واحد، مانند یک ایوان یا سالن مراقبه، مشاهده شوند. در اینجا برخی از عناصر اصلی طراحی و عناصر باغ های سنگی ذن آورده شده است:
- سادگی: باغ های صخره ای ذن به گونه ای مینیمال طراحی شده اند، با تعداد محدودی از عناصر و پالت رنگی ضعیف. هدف، ایجاد حس آرامش و سکون است، نه اینکه بیننده را با محرک های بصری غلبه کند.
- عدم تقارن: برخلاف باغ های رسمی که اغلب متقارن هستند، باغ های سنگی ذن اغلب به عمد نامتقارن هستند. هدف از این کار ایجاد حس طبیعی بودن و خودانگیختگی و اجتناب از سفتی است که می تواند با تقارن شدید همراه باشد.
عناصر تشکیل دهنده:
سنگ‌ها:
باغهای سنگی همانگونه که از نامش نیز مشخص است، توجه ویژه‌ای به سنگ دارد. سنگ‌هایی که در کنار هم قرار دارند، سنگ‌هایی که روی هم چیده می‌شوند، سنگ‌های ریزی که در زمینه استفاده می‌شوند. سنگ‌ها در تفکر قدیم چین و ژاپن ارتباطی ویژه با اجرام آسمانی دارند. سنگ‌ها به دلیل شکل و انرژیشان اهمیت ویژه‌ای دارند. در کتب کلاسیک آموزش نقاشی چینی، طراحی و نقاشی سنگ را از اصول اولیه نقاشی چینی می‌دانند. در بین الگوهای حرکت قلم، آن‌هایی که برای ایجاد فرم سنگ استفاده می‌شوند، از همه دشوارتر شمرده می شوند. این تکنیک را می‌توان با تکنیک نقاشی لباس در اروپای رنسانس مقایسه کرد که در آن چین و شکن پارچه‌ها به عنوان مهارت نقاش شمرده می‌شد. در آموزه‌های شینتو نیز مکان‌هایی که در آن سنگ‌ها با اشکالی خاص چیده شده‌اند، کامی ها را به خود جلب می‌کنند. سنگ‌ها در ژاپن نماد میراث ملی هستند. مهمترین نماد سنگی ژاپن کوه فوجی است. راهب زوئن[۲۱]، از بین دستنوشته‌های متعدد چینی و هندی، ۵۷ دسته‌بندی برای سنگ در اثر تصویرسازی مناظر کوه، آب و سرزمین‌های تپه‌ای[۲۲] معرفی کرده است. سنگ‌های مانع باد، سنگ‌های پله‌ای و سنگ‌های صیقلی بعضی از انواع آن هستند.
صخره ها: صخره‌ها مهمترین قسمت تشکیل دهنده باغ سنگی هستند. معمولاً چیدمان صخره‌ها به مثلث و با توجه به قانون پرسپکتیو انجام می‌شده است. اما استاد باغبان هنر خود را از طریق مشاهده و تمرین کسب می‌کرده و توجهی به مبحث تئوری نداشته است (ناکانه ۲۰۰۶ : ۲۱۹).
از دیگر نمونه‌های معروف استفاده از صخره‌ها می‌توان به معبد زویی‌هو-این [۲۳] واقع در توکیو اشاره کرد. این معبد در واقع شاخه فرعی مکتب دایتاکو جی از مکتب رینزای است. باغ سنگی معبد هفتصد ساله از جمله نقاط مشهور برای مراقبه و تفکر به شمار می‌آید.
شن یا ماسه: شن یا ماسه برای ایجاد یک سطح صاف در باغ استفاده می شود و اغلب برای ایجاد الگوهایی که آب یا امواج را نشان می دهد، با چنگک‌های مخصوص به آن شکل می‌دهند. اشکال مختلفی که به وسیله سنگریزه‌ها ایجاد می‌شوند، نشان از ناپایداری و فانی بودن أوضاع هستند.
از نمونه‌های فاخر استفاده از سنگریزه می‌توان به معبد کودایجی[۲۴] اشاره کرد. ایم معبد متعلق به فرقه رینزای بودیسم است و یادگار دوران هیده‌یوشی توکوگاوا است. محوطه این معبد با باغهای زیبای سنگی آراسته شده است. در دوران معاصر نیز این باغ‌ها توسط استادان برجسته نورپردازی شده است و در زمان جشن‌های بهاره و پاییزه با نمایش‌های شگفت‌انگیز مخاطبان زیادی را به خود جلب می‌کند. یکی از این باغ‌ها، یک باغ صخره‌ای است که از میدان بزرگی از شن‌های چنگک‌دار تشکیل شده است که به معنای اقیانوس وسیع است. باغ دیگر باغی چشمگیر به سبک تسوکیاما[۲۵] است که دارای حوض، تپه های دست ساز، صخره های تزئینی و درختان زیبای کاج و افرا است که در فصل رنگ های پاییز معمولاً در اواخر نوامبر سایه های درخشانی از قرمز و نارنجی به خود می گیرند. در داخل این باغ، کایزندو[۲۶] (سالن یادبود) قرار دارد که ننه[۲۷] برای هیدیوشی دعا می‌کرد و اکنون تصاویر چوبی هر دوی آنها را در خود جای داده است.
خزه: یکی دیگر از اجزای باغهای سنگی، خزه است. از معروف‌ترین نمونه‌های استفاده از خزه می‌توان معبد سایهوجی[۲۸] را نام برد. معبد سایهوجی به نام معبد خزه نیز مشهور است و سالانه هزاران نفر بازدیدکننده دارد. این معبد در قرن هشتم و در غرب کیوتو بنا شده است. در ناهیت در قرن چهاردهم میلادی توسط راهب حکومتی، موسو[۲۹] تکمیل شده است(ایواتسوکی و کوداما ۱۹۶۱: ۲۶۵). در این باغ بیشتر از ۵۰ گونه خزه، توسط گیاه شناسان معرفی شده است. هر نوع خزه متناسب با محیط و دمای اطرافش در زیبایی هر چه بیشت ر باغ سنگی و در عین سادگی کمک می‌کند.
آبنما:
با اینکه همه باغهای سنگی شامل آبنما نمی‌شوند، اما به دلیل اهمیت فراوانی که آب برای ژاپن دارد به عنوان یکی از عناصر در نظر گرفته می‌شود. در فرهنگ ژاپنی، آب عنصری مقدس با قدرت تصفیه و پاکسازی شمرده می‌شود. در باغهای سنگی، آب اغلب به صورت دریاچه، برکه، آبشار و یا فواره نمود پیدا می‌کند. در طراحی آبنماها توجه ویژه‌ای به ایجاد آرامش شده است. اغلب این آبنماها با سنگ یا سایر عناصر باغ سنگی احاطه می‌شوند(هسلت ۲۰۲۰: ۲). رودخانه یا نهر در باغ ژاپنی نماد جریان زندگی است. اعتقاد بر این است که صدای آب روان اثر آرام بخشی بر ذهن دارد و اغلب برای از بین بردن سایر صداهای مزاحم استفاده می شود. آبشارها همچنین برای نشان دادن محل ورود آب به یک حوض، برای برجسته کردن یک صحنه یا برای ایجاد تمرکز استفاده می شوند. سنگ ها نیز در عناصر آب گنجانده می شوند و می توان از آنها برای ایجاد مسیر استفاده کرد. هنگامی که آب در دسترس نیست، ماسه یا سنگریزه های کوچک سفید را می توان جایگزین کرد تا نماد فضایی باشد که اغلب توسط آب نگه داشته می شود. آب عنصر مهمی در باغهای صخره‌ای ژاپنی است و اغلب برای نمادی از نوسازی، آرامش و جریان زندگی استفاده می‌شود. آب‌نماهایی مانند برکه‌ها، نهرها، آبشارها و فواره‌ها برای ایجاد حس آرامش و آرامش طراحی شده‌اند و اغلب توسط صخره‌ها و دیگر عناصر طبیعی احاطه شده‌اند. سنگ ها و صخره ها نیز عناصر مهمی در باغ های صخره ای ژاپن هستند و برای القای حس بی زمانی و ابدیت استفاده می شوند. استفاده از آب و صخره در باغ های صخره ای ژاپن گواهی بر احترام عمیق فرهنگ ژاپنی به طبیعت و توانایی آن در الهام بخشیدن و آرامش روح انسان است.
به طور کلی، طراحی باغ های صخره ای ذن برای ایجاد حس هماهنگی و تعادل و تشویق به تفکر و مراقبه در نظر گرفته شده است. این باغ‌ها با استفاده از عناصر ساده و طبیعی و چیدمان آنها به شیوه‌ای آگاهانه، اما کم‌توجه، می‌توانند حس عمیقی از آرامش و آرامش را در بیننده ایجاد کنند.
سمبولیسم و معنا
باغهای صخره‌ای ذن که به باغهای کارسانسویی نیز معروف هستند، در آیین بودایی ذن بسیار نمادین و معنادار هستند. نمادگرایی در باغ های صخره ای ذن ژاپن عمیقاً ریشه در اصول عدم تقارن، طبیعی بودن و سادگی دارد. این اصول با هم کار می کنند تا فضایی هماهنگ و متفکر ایجاد کنند که مراقبه و تأمل را تشویق می کند. با درک نمادگرایی پشت عناصر باغهای کارسانسوئی، می‌توان ارتباط عمیق بین این باغ‌ها و فلسفه ذن بودایی را که الهام‌بخش آنها بود، درک کرد.
عدم تقارن[۳۱]: نامتقارن بودن یکی از مؤلفه‌های کلیدی باغهای سنگی است. تأکید بر نامتقارن بودن، توجه به نامتقارن بودن و ناکامل بودن دنیای اطراف دارد. معمولاً سنگ‌ها در تعداد فرد و گروهی برای ایجاد حس تعادل و هارمونی چیده می شوند. این مؤلفه در سنگریزههای مرتب شده با چنگک نیز قابل مشاهده است. رد چنگک به جا مانده در سنگریزه‌ها نماد آب و حس شناور بودن است.
پوچی: یکی از مفاهیم محوری در بودیسم ذن، ایده پوچی یا شونیاتا است. در باغهای صخره‌ای ذن، سنگریزه یا شن و ماسه اغلب برای ایجاد الگوهایی که نشان‌دهنده پوچی یا نیستی هستند، کنده می‌شوند. این به معنای تشویق بیننده به تفکر در ناپایداری و گذرا بودن همه چیز است.
کوه ها و آب: سنگ ها اغلب به شکل الگوهایی چیده شده اند که کوه و آب، دو عنصر کلیدی جهان طبیعی را نشان می دهد. کوه ها نشان دهنده ثبات و زمین است، در حالی که آب نشان دهنده سیالیت و تغییر است. تضاد بین این دو عنصر به معنای برانگیختن حس هماهنگی و تعادل است.
سادگی[۳۲]: باغ های صخره ای ذن عمدا ساده و کم اهمیت هستند، با تعداد محدودی از عناصر و پالت رنگی ضعیف. این به معنای ایجاد حس آرامش و آرامش و تشویق بیننده به تمرکز بر لحظه حال است.بر اساس آموزه‌های مکتب ذن، دوری جستن از حواشی و تأکید بر موارد اساسی زندگی از موارد مهم به شمار می‌آیند. ظاهر مینیمالیستی باغ سنگی بیننده را به آرمیدن و تفکر دعوت می‌نماید. باغ صخره‌ای ژاپنی از ماسه، شن، سنگ و خزه برای نمایش نمادین عناصر طبیعی مانند کوه‌ها، رودخانه‌ها و اقیانوس‌ها استفاده می‌کند. باغ‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از یک چشم‌انداز واحد، مانند ایوان هوجو[۳۳] دیده شوند. استفاده از سنگ و ماسه در باغهای صخره‌ای ژاپن پاسخی است که کشیش ذن به دلیل در دسترس نبودن آب است. باغهای این عصر امروزه دیده نمی‌شوند، اما باغهای دوره موروماچی هنوز قابل مشاهده هستند و اصیل‌ترین باغ‌ها محسوب می‌شوند. باغهای صخره‌ای ژاپنی برای تحریک مراقبه و حذف طبیعت از ملزومات آن در نظر گرفته شده‌اند. باغ ها در درجه اول از ماسه و سنگ برای نشان دادن معنای زندگی استفاده می کنند. سادگی ظاهری یک باغ صخره ای ژاپنی ایده های پیچیده ای را از طریق مدیتیشن آشکار می کند. ماسه سفید نه تنها نشان دهنده آب است، بلکه فضای منفی در ترکیب و در نتیجه پوچی ایجاد می کند. در عوض، از سنگ ها برای نمایش عناصر مختلف یک منظره معمولی مانند جزایر، کوه ها، درختان و حیوانات استفاده می شود. سادگی یک باغ صخره ای ژاپنی که به شکلی متعادل (اما نه متقارن) و اغلب در گروه های سه تایی چیده شده است، ایده های پیچیده ای را از طریق مدیتیشن نشان می دهد.
ناپایداری: باغهای صخره‌ای ذن اغلب به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که دائمی باشند، با الگوهای موجود در شن یا شن و ماسه در طول زمان با چنگک زدن یا آشفتگی باغ تغییر می‌کنند. این به این منظور است که به بیننده یادآوری کند که همه چیز ناپایدار است و تغییر بخشی طبیعی از زندگی است.
مراقبه: باغ های صخره ای ذن اغلب به عنوان ابزاری برای مراقبه و تفکر استفاده می شوند. با نگاه کردن به الگوهای موجود در شن یا ماسه، بیننده می تواند وارد یک حالت تمرکز و تمرکز عمیق شود و ممکن است احساس آرامش و سکون درونی را تجربه کند. استفاده از سنگ و ماسه در باغ های صخره ای ژاپن بازتابی از احترام عمیق فرهنگ ژاپنی به طبیعت و توانایی آن در الهام بخشیدن و آرامش روح انسان است. باغ‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مکانی برای تفکر و مراقبه باشند و اغلب دارای سنگ‌ها، شن‌ها و شن‌هایی هستند که به سبک مینیمال چیده شده‌اند. سادگی باغهای صخره‌ای ژاپنی گواهی بر احترام عمیق فرهنگ ژاپنی به طبیعت و توانایی آن در الهام بخشیدن و آرام کردن روح انسان است.
فلسفه ذن: به طور کلی، نماد و معنای باغ های صخره ای ذن ریشه عمیقی در فلسفه ذن دارد. با استفاده از عناصر ساده و طبیعی برای برانگیختن حس هماهنگی، ناپایداری و پوچی، این باغ‌ها می‌توانند به بیننده کمک کنند تا درک عمیق‌تری از اصول ذن پرورش دهد و با دنیای طبیعی به شیوه‌ای عمیق ارتباط برقرار کند.
به طور خلاصه، باغهای صخره‌ای ذن از نظر نمادگرایی و معنا غنی هستند و برای تشویق بیننده به تأمل در ناپایداری و گذرا بودن همه چیز و برقراری ارتباط عمیق و عمیق با دنیای طبیعی طراحی شده‌اند
مدیتیشن و تفکر
مدیتیشن و اندیشیدن در آیین بودایی ذن فعالیت‌های اصلی است و اغلب با باغهای صخره‌ای ذن مرتبط است. در اینجا توضیحی درباره نحوه انجام مراقبه و تفکر در زمینه باغ صخره ای ذن آمده است:
مدیتیشن در باغ های صخره ای ذن:
مدیتیشن یک تمرین کلیدی در بودیسم ذن است و اغلب در محیط باغ صخره ای ذن انجام می شود. برای مدیتیشن در باغ صخره ای ذن، ممکن است در باغ بنشینید و الگوهای موجود در شن یا ماسه را مشاهده کنید، یا به سادگی به صخره ها و دیگر عناصر باغ خیره شوید. با تمرکز بر لحظه حال و رها کردن افکار و احساسات مزاحم، تمرین‌کنندگان می‌توانند به حالت تمرکز عمیق و سکون درونی دست یابند. عمل تمرکز بر باغ می تواند به آرام کردن ذهن کمک کند و ممکن است به بینش یا درک در مورد ماهیت واقعیت منجر شود. باغ ها عمدتاً از شن و سنگ برای نشان دادن معنای زندگی استفاده می کنند و سادگی ظاهری یک باغ صخره ای ژاپنی ایده های پیچیده ای را از طریق مدیتیشن آشکار می کند. باغهای صخره‌ای ژاپنی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تمام عناصر باغ را با استفاده از سنگ، شن و ماسه، همراه با خزه‌ها و درختچه‌ها بازسازی کنند.
تفکر در باغ های صخره ای ذن:
تعمق یکی دیگر از اعمال مهم در ذن بودیسم است و شامل تأمل در یک مفهوم یا ایده خاص است. در زمینه باغ صخره ای ذن، تفکر ممکن است شامل تعمق در نماد و معنای باغ، یا تأمل در یک کوآن یا آموزش خاص باشد. با تعمق در باغ به این طریق، تمرین‌کنندگان می‌توانند درک خود را از فلسفه ذن عمیق‌تر کنند و حس آرامش و خرد درونی بیشتری را پرورش دهند.
به طور کلی، مدیتیشن و تفکر در زمینه باغ صخره‌ای ذن، تمرین‌هایی هستند که به تمرین‌کنندگان کمک می‌کنند تا ذهن آگاهی، آرامش درونی و درک عمیق‌تر از ماهیت واقعیت را پرورش دهند. با درگیر شدن با باغ به روشی متمرکز و هدفمند، تمرین‌کنندگان می‌توانند با دنیای طبیعی ارتباط برقرار کنند و حس هماهنگی و تعادل را در زندگی خود پرورش دهند
تأثیر بر هنر و معماری ژاپن
باغ های صخره ای بودیسم ذن تأثیر قابل توجهی بر هنر و معماری ژاپن داشته است. اصول سادگی، طبیعی بودن و عدم تقارن که در باغهای صخره‌ای ذن بودیسم نقش اساسی دارند، در بسیاری از جنبه‌های فرهنگ ژاپنی، از مراسم چای گرفته تا معماری، منعکس شده‌اند.
مینیمالیسم: باغ صخره ای ذن یک هنر مینیمالیستی است که بر سادگی و زیبایی مواد طبیعی تاکید دارد. این زیبایی شناسی بر بسیاری از جنبه های هنر و معماری ژاپنی از جمله ایکبانا (گل آرایی)، مراسم چای و معماری سنتی تأثیر گذاشته است.
استفاده از فضا: باغ سنگی Zen برای ایجاد حس وسعت و آرامش طراحی شده است. این چیدمان فضایی بر معماری ژاپن تأثیر گذاشته است، به ویژه در طراحی خانه های سنتی ژاپنی، که اغلب دارای فضاهای باز و فضای داخلی ساده و نامتقارن هستند.
هماهنگی با طبیعت: باغ صخره ای ذن برای هماهنگی با طبیعت و ایجاد حس آرامش و آرامش طراحی شده است. این مفهوم بر معماری ژاپنی تأثیر گذاشته است، به ویژه در استفاده از مواد طبیعی مانند چوب و سنگ، و در ادغام باغ ها و فضاهای بیرونی در طراحی ساختمان داشته است.
تفاسیر معاصر
امروزه، باغهای صخره‌ای ذن بودیسم همچنان الهام‌بخش هنرمندان و طراحان در سراسر جهان هستند. بسیاری از تفاسیر معاصر از باغ صخره ای بر پایداری و آگاهی زیست محیطی تاکید دارند. برخی از طراحان دارند
برای فضاهای داخلی، در حالی که دیگران اصول باغ های صخره ای ذن بودیسم را در طرح های چشم انداز بزرگتر گنجانده اند.
معروف ترین نمونه باغ ذن
معروف ترین باغ صخره ای ذن، باغی است که در معبد ریوآن جی در کیوتو، ژاپن واقع شده است. این باغ که با نام «اژدها در بازی در باغ آبشار» نیز شناخته می‌شود، شاهکار باغهای ذن ژاپنی به حساب می‌آید و به‌عنوان یکی از مهمترین گنجینه‌های فرهنگی ژاپن شناخته می‌شود.
باغ از فضایی مستطیل شکل به طول تقریبی ۳۰ متر در عرض ۱۰ متر تشکیل شده است که با دیواری خاکی کم ارتفاع احاطه شده است. در مرکز باغ، پانزده صخره بزرگ وجود دارد که در پنج گروه روی بستری از سنگریزه سفید قرار گرفته اند. سنگ ها با دقت به گونه ای قرار گرفته اند که از هر زاویه ای حداقل یک سنگ همیشه از دید پنهان باشد.
گفته می‌شود که چیدمان صخره‌ها در باغ ریوان جی عمدا مبهم است و به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا باغ را به روش خود تفسیر کنند و به تفکر و مراقبه تشویق می‌شوند. طراحی باغ اصول ذن در سادگی، هماهنگی و زیبایی مواد طبیعی را در بر می گیرد.
در طول سال ها تقلید و تفسیرهای بی شماری از باغ سنگی ریوآن‌جی الهام گرفته است و به نمادی از میراث فرهنگی ژاپن تبدیل شده است باغهای سنگی ژاپنی به عنوان یکی از مقاصد گردشگری برای بازدیدکنندگان کیوتو در نظر گرفته می شود و همچنان سالانه میلیون ها گردشگر از سراسر جهان را به خود جذب می کند.
مقایسه باغ سنگی قدیم و معاصر
یکی از مهم ترین تغییرات در باغ های سنگی مدرن ذن بودایی استفاده از مصالح پایدار است. بسیاری از طراحان از مواد بازیافتی مانند شیشه خرد شده، لاستیک بازیافتی و پلاستیک بازیافتی به جای شن و ماسه برای ایجاد پایه باغ استفاده می کنند. این مواد نه تنها سازگار با محیط زیست هستند بلکه به باغ رنگ و بافت نیز می بخشند.
گرایش دیگر در باغ های سنگی مدرن ذن بودیسم، استفاده از تکنیک های کاشت طبیعی تر است. بسیاری از طراحان از گیاهان، درختچه‌ها و درختان بومی در طرح‌های خود استفاده می‌کنند و منظره‌ای طبیعی‌تر و پایدارتر را ایجاد می‌کنند که بهتر با شرایط محلی سازگار است. این رویکرد همچنین محیطی با تنوع زیستی بیشتری ایجاد می کند که از حیات وحش محلی پشتیبانی می کند.
.
در پایان، باغهای صخره‌ای بودیسم ذن، جنبه جذاب و مهم فرهنگ و هنر ژاپنی هستند. آنها برای برانگیختن حس آرامش و سادگی طراحی شده اند و برای تسهیل مراقبه و تفکر در نظر گرفته شده اند. نماد و معنای عناصر موجود در باغ ها غنی و پیچیده است که منعکس کننده اصول بودایی ناپایداری و به هم پیوستگی است..
به طور کلی، باغهای سنگی مدرن ذن بودیسم شکلی پویا و در حال تکامل از طراحی منظر هستند که گرایش‌های طراحی معاصر و اصول پایداری را منعکس می‌کنند و در عین حال اصول اساسی ذن بودیسم را حفظ می‌کنند. آنها برای ایجاد حس صلح و آرامش و تشویق بازدیدکنندگان به ارتباط با طبیعت و تأمل در ناپایداری همه چیز طراحی شده اند.
باغهای صخره‌ای مدرن ذن بودایی برای برآورده کردن استانداردهای طراحی معاصر و پایداری تکامل یافته‌اند و در نتیجه از چندین جهت با باغهای سنتی ژاپنی کارسانسوی متفاوت هستند:
استفاده از مصالح پایدار: یکی از مهم ترین تفاوت های باغ های سنگی مدرن ذن بودایی و باغ های سنتی کارسانسویی، استفاده از مصالح پایدار است. باغ های مدرن اغلب از مواد بازیافتی یا مواد سازگار با محیط زیست استفاده می کنند که در زمان های سنتی در دسترس نبودند. باغهای صخره‌ای ژاپنی یکی از ویژگی‌های متمایز معماری سنتی ژاپن هستند و اغلب توسط یک دیوار محصور می‌شوند و به گونه‌ای ساخته می‌شوند که از یک منظر مشاهده شوند. باغ ها عمدتاً از شن و سنگ برای نشان دادن معنای زندگی استفاده می کنند و سادگی ظاهری یک باغ صخره ای ژاپنی ایده های پیچیده ای را از طریق مدیتیشن آشکار می کند. استفاده از مواد پایدار مانند سنگ‌های بازیافتی، شن و ماسه در باغهای صخره‌ای مدرن ژاپن محبوبیت بیشتری پیدا می‌کند. استفاده از مواد پایدار نه تنها به کاهش ضایعات کمک می کند بلکه به حفظ محیط طبیعی نیز کمک می کند.
تکنیک‌های کاشت طبیعی: باغهای صخره‌ای ذن بودیسم مدرن اغلب از تکنیک‌های کاشت طبیعی، مانند استفاده از گیاهان بومی، درختچه‌ها و درختان استفاده می‌کنند. این رویکرد محیطی با تنوع زیستی بیشتری ایجاد می کند که از حیات وحش محلی پشتیبانی می کند و بهتر با شرایط محلی سازگار است. استفاده از گیاهان بومی در باغ های سنگی ژاپن اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است. استفاده از گیاهان بومی مانند خزه، درختچه ها و درختان به زیبایی کلی باغ می افزاید و تجربه بازدیدکنندگان را افزایش می دهد. استفاده از گیاهان بومی به حفظ محیط طبیعی و ارتقای تنوع زیستی نیز کمک می کند.
ترکیب عناصر طراحی جدید: باغهای صخره‌ای ذن بودیسم مدرن اغلب عناصر طراحی جدیدی را در خود جای می‌دهند که زیبایی‌شناسی معاصر را منعکس می‌کنند، مانند مجسمه‌ها، اینستالیشن‌های هنری یا انواع مختلف سنگ‌ها است. در دوران مدرن، مجسمه‌ها و چیدمان‌های هنری به باغهای صخره‌ای ژاپن اضافه شده‌اند تا زیبایی و معنای آنها را افزایش دهند. استفاده از این عناصر مانند مجسمه بودا، فانوس و سایر تزئینات باعث جلب بیشتر بازدیدکنندکان و برقراری ارتباط بیشتر آنان با محیط می‌شود.
تمرکز بر دسترسی و عملکرد: باغهای سنگی مدرن ذن بودیسم اغلب به گونه‌ای طراحی می‌شوند که در دسترس‌تر و کاربردی‌تر از باغهای سنتی باشند. به عنوان مثال، آنها ممکن است دارای قسمت های نشیمن، مسیرهای پیاده روی و سایر ویژگی هایی باشند که بازدیدکنندگان را به گذراندن وقت در باغ و تعامل با محیط طبیعی ترغیب می کند.
تأکید بیشتر بر تأثیر عاطفی: باغهای صخره‌ای ذن بودایی مدرن اغلب تأکید بیشتری بر تأثیر عاطفی نسبت به باغهای سنتی دارند. آنها ممکن است عناصری را در خود بگنجانند که حس صلح و آرامش را ایجاد می کند یا بازدیدکنندگان را تشویق می کند تا در مورد ناپایداری همه چیز فکر کنند.
به طور کلی، باغهای سنگی مدرن ذن بودیسم، اصول اساسی ذن بودیسم را حفظ می‌کنند و در عین حال عناصر طراحی جدید، شیوه‌های پایدار، و تمرکز بیشتر بر تأثیرات احساسی و عملکرد را در خود دارند. آنها منعکس کننده آگاهی روزافزون از اهمیت پایداری، دسترسی و تأثیر احساسی در طراحی منظر معاصر هستند.
منابع
دکتر سید آیت حسینی، ۱۳۹۶، وابی سابی کلیدهایی برای فهم هنر و ادبیات ژاپن، تهران، انتشارات پرنده، صص ۱۲۴-۱۲۸
Edwards, W. (2003). [Review of Themes in the History of Japanese Garden Art, by W. Kuitert]. Monumenta Nipponica, 58(2), 284–۲۸۶٫
Grotenhuis, E. ten. (2003). [Review of Themes in the History of Japanese Garden Art, by W. Kuitert]. Journal of Japanese Studies, 29(2), 429–۴۳۲٫
Iwatsuki, Z., & Kodama, T. (1961). Mosses in Japanese Gardens. Economic Botany, 15(3), 264–۲۶۹٫
Raggett, J. (2001). Timeless Tranquillity. Historic Gardens Review, 8, 18–۲۱٫
Shiro Nakane. (2006). Structure in the Japanese Garden. The Antioch Review, 64(2), 217–۲۲۰٫
Weiss, A. S. (2010). The Limits of Metaphor: Ideology and Representation in the Zen Garden. Social Analysis: The International Journal of Social and Cultural Practice, 54(2), 116–۱۲۹٫
Study.com. (n.d.). Japanese Rock Gardens: History, Design & Facts. https://study.com/academy/lesson/japanese-rock-gardens-history-design-facts.html
Dans le gris. (2023, March 31). The Art of Zen Gardens: An Exploration of Simplicity and Serenity. https://danslegris.com/blogs/journal/the-art-of-zen-garden
NILS Fukuoka Times. (2023, May 15). Significance of Rock Gardens in Japan. https://www.nilsjapan.com/fukuoka-times/significance-of-rock-gardens-in-japan/
https://www.nationalgeographic.com/travel/article/why-do-zen-gardens-relieve-stress
[۱] Shintoمذهب سنتی ژاپن، خدایان و الهه‌های بسیاری را در عالم خیال باور دارد، اما مانند بت‌پرستان پیکری برای آنان قایل نمی‌باشد. آن‌چه در آیین شینتو کامی (خدا) نامیده می‌شود، تنها برای یاری خواستن مردم از آنها برای و نیایش می باشد. طبق گفته موتوئوری نوری‌ناگا دانشمند قرن هجدهم ژاپن، کامی به منای برگزیدگان آسمانی در زمین است.آیین شینتو مانند ادیان ابراهیمی، پیامبر، کتاب مقدس و تعالیم اخلاقی ندارد. (تاریخ ژاپن از آغاز تا معاصر- هاشم‌زاده ص ۲۳و ۲۴)آ
[۲] Haruno-asobi : Spring picnic
[۳] Senzai-bori: transplanting of wild plants
[۴] Mushi-kari: catching chirping insects
[۵] Momiji-gari: excursion for viewing autumn leaves
[۶] Kare sansui
[۷] Ishidateso (Ishitateso): stone-setting priest
[۸] Senzuikawaramono: riverside gardener
[۹] The Tale of Genji
[۱۰] Lady Akikonomu
[۱۱] Traveling poet
[۱۲] https://plansofarchitecture.tumblr.com/post/27938126505/ryoanji-zen-garden-1488-kyoto-japan
[۱۳] ryoanji
[۱۴] Thomas Hoover
[۱۵] Oda Nobunaga
[۱۶] Fusuma: sliding wall panel painting
[۱۷] Kano Eitoku
[۱۸] درهای کشویی نقاشی شده پس از ۱۲۳ به معبد ریوآن‌جی بازگردانده شدند
https://www.asahi.com/ajw/articles/13053831
[۲۰] Themes in the history of Japanese Garden Art
[۲۱] Priest Zoen
[۲۲] Illustrations for designing Mountain, Water, and Hillside Field Lamdscapes
[۲۳] Zuiho-in
[۲۴] Kodaiji Temple
[۲۵] Tsukiyama-style garden
[۲۶] Kaizando
[۲۷] Nene همسر هیده‌یوشی تویوتومی
[۲۸] Saihoji Temple: also known as Moss Temple
[۲۹] Muso
[۳۰] https://www.architectural-review.com/essays/in-the-japanese-rock-garden
[۳۱] Asymmetry (Fukinsei)
[۳۲] Simplicity (Kanso)
[۳۳] Porch of the hojo
[۳۴] https://www.gardeningetc.com/design/small-japanese-garden-ideas
[۳۵] https://zenassociates.com/traditional-japanese-dry-rock-garden/
2 دیدگاه
شیوا
بسیار مفید و آموزنده بود ، خیلی ممنونم از زحمات شما
هليا
بسیار عالی و جامع 🙏🏽