بهنام جاهدزاده؛ عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات ژاپنی دانشکده زبان ها و ادبیات خارجی دانشگاه تهران:
بعد از جنگ جهانی دوم و به خاطر نابسامانی های حاصل از شکست ژاپن در جنگ، ورود فرهنگ آمریکایی به ژاپن و بهرهمند شدن از آزادیهای اجتماعی، تغییرات عمدهای که در عرصه فرهنگ و اجتماع پدید آمد، در دنیای مانگا نیز تغییرات زیادی ایجاد شد.
اوایل سالهای پس از جنگ، روزنامه مانگای کودکان به نام «کودومو مانگا شینبون» چاپ میشد و با استقبال زیادی از طرف کودکان و نوجوانان برخوردار بود. این روزنامه در یک برگ چاپ و 4 صفحه را شامل میشد. در روزگاری که تلویزیون نبود این روزنامه کودکان را از وقایع دنیای خود آگاه میساخت و رویاهای دوران کودکی آنها را رنگی میکرد.
تصویر شماره 1 روزنامه «کودومو مانگا شینبون»
بلافاصله بعد از جنگ کتابهای تصویری «آکاهون» (به معنی کتاب قرمز، جلد این کتابها به رنگ قرمز چاپ میشد) ظهور پیدا کردند. در این کتابها هم داستانها و هم تصاویری که برای نقل داستان کشیده میشد، به نوعی از مانگا وام گرفته شده بودند. آکاهون نه در کتاب فروشیها، بلکه در شیرینی فروشیها فروخته میشدند.
تصویر شماره2، نمونهای از آکاهون
به خاطر بالا بودن قیمت کتاب و از جمله آکاهون، مراکز امانت کتاب به نام «کاشی هون یا» به وجود آمدند که در مقابل دریافت وجهی که به مراتب کمتر از قیمت خود کتاب بود، آن را به خواننده امانت میدادند. این روش باعث شد رونق بازار کتاب و مانگا در زمان ناتوانی اقتصادی ژاپن حفظ شود.
تصویر شماره 3 یک مغازه امانت کتاب و مانگا
نوع دیگری از داستان گویی همراه با نشان دادن تصاویر که «کامی شیبای» (نمایش کاغذی) خوانده میشد و از قبل از جنگ جهانی دوم رواج پیدا کرده بود در این دوره نیز ادامه داشت. در این نوع داستان گویی که هدف آن کسب درآمد بود، مجموعهای از ده تا بیست تصویر نقاشی به بیننده نشان داده میشد و همزمان داستان به طور شفاهی به مخاطب نقل میشد. این نوع داستان گویی همراه با دادن آب نبات به کودکان در طول اجرا بود. تاثیر این نمایش بر روی کودکان به حدی گسترده و عمیق بود که گاهی به منظور ارائه افکار خاص سیاسی هم مورد استفاده قرار میگرفت. اگرچه این نوع داستان گویی با پیدایش تلویزیون نتوانست دوام بیاورد، اما نقش آن در تاریخ مانگا و گسترش و پیشرفت بعد از آن انکارناپذیر است.
از دهه 1960 باردیگر مانگا در ژاپن محبوبیت زیادی پیدا میکند. مجلههای هفتگی مانگا به نامهای «شوونن ماگاجین»، «مانگا شوونن» و «شوونن سانده» انتشار پیدا میکنند. تیراژ این مجلهها در بهترین دوره به یک و نیم تا دو میلیون نسخه هم میرسد. متعاقب بهبود وضعیت اقتصادی، انتشار وسیع مانگا و در دسترس بودن آن ن «کاشی هون یا» ها نیز برچیده شدند.
تصویر شماره 5 نمونهای از مانگای ورزشی از مجله سال انتشار1948
در اوایل دهه 70 میلادی با گسترش وسیع استفاده از تلویزیون بسیاری از مانگاهایی آن دوره به صورت کارتونی بازآفرینی میشوند و شخصیتهای کارتونی تازهای خلق میشوند. مهمترین این شخصیتها «سازائه سان»، «تسوان اتم» و «دورائه مون» هستند.
«سازائه سان» شخصیت خنده دار کارتونی به همین نام است که وقایع عادی زندگی را از منظر طنز به نمایش میگذارد. خالق «سازائه سان» خانم «هاسه گاوا ماچی کو» است. «تسوان اتم» شخصیت کارتونی به همین نام است که در ادامه توضیحات مربوط به آن خواهد آمد. «دورائه مون» شخصیت کارتونی علمی تخیلی است که خانم «فوجی کو اف فوجیو» ساخته است. دورائه مون شخصیت رباتی این کارتون قدرت این را دارد که برای هر مشکلی راه حلی پیدا کند.
اولین کارتون تلویزیونی به نام «تسوان اتم» (بازوهای آهنین اتم) در سال 1963 از تلویزیون پخش میشود و بینندههای زیادی را پای تلویزیون مینشاند. پخش این کارتون سرآغاز فعالیت ژاپن در عرصه خلق کارتون بود که بعدها به عنوان کالای ژاپنی به اقصا نقاط جهان صادر میشود.
خالق کارتون «تسوان اتم»، «تزوکا اوسامو» (1989-1928) بود که پرآوازه ترین مانگاکای ژاپن بعد از جنگ به شمار میرود.
تصویر شماه 4 تصویر جلد مانگای تسوان اتم، کار تزوکا اوسامو
قهرمان این کارتون که به صورت سیاه و سفید در سال 1963 پخش شد پسر رباتی به نام «اتم»است. اتم منبع انرژیاش نیروی اتمی است و در قرن بیست و یکم زندگی میکند. موتور این ربات کارتونی صدهزار اسب بخار قدرت دارد، هر آرزویی داشته باشد در آن واحد میتواند برآورده کند، گوشش هزار بار بیشتر از گوش افراد معمولی قدرت شنوایی دارد، در تاریکی چشمش میتواند نور ساطع کند و اسلحهای دارد که در یک ثانیه میتواند 500 گلوله شلیک کند.
«اتم» قادر است آدمهای بد را از آدمهای بدجنس تشخیص بدهد. او که قادر است به 60 زبان زنده دنیا صحبت کند، احساسات انسانی دارد و گاهی اشک از چشمانش جاری میشود.
ظهور تزوکا که او را خداونگار مانگا شهرات دادهاند، در عرصه مانگا باعث تحول شگرف مانگا در ژاپن شد. به طوریکه نمیتوان از مانگا در ژاپن حرف زد اما از تزوکا اوسامو یادی نکرد. تزوکا خالق مانگاها و کارتونهای تلویزیونی بسیاری بود که نام وی را در ژاپن پرآوازه ساخت. وی به غیر از «تسوان اتم»، مانگاهایی مانند «امپراطور جنگل»، «جنگجوی روبان»، «جزیره آتش»و… خلق کرد و محبوبیت زیادی در دنیای مانگا کسب کرد. تزوکا اوسامو در کارهای خود فضاهای جدید، زاویه نگاه تازهای را به خواننده ارائه کرد. ظهور وی در دنیای مانگا باعث گسترش محبوبیت مانگا در ژاپن شد و آن را از فرهنگ کودکانه به یک قرهنگ عمومی تبدیل کرد. کارتونهایی که تزوکا اوسامو ساخت در کشورهای دیگر نمایش داده شد و معرف جدید فرهنگ ژاپن برای دنیا شد.
تصویر شماره 6 تزوکا اوسامو
در این دوره بازار مانگا با محوریت مانگای کودکان گرم میشود و مجله های مانگا یکی پس از دیگری با تیراژ بالا منتشر میشوند. همچنین مانگاهای مختلفی برای مخاطبان مختلف به وجود میآید. از جمله آنها مانگا برای دخترها، مانگا با موضوع ورزش، مانگاهای ترسناک، سیاسی، ماجراجویانه و علمی تخیلی.
تصویر شماره7 نمونه ای از مانگای علمی تخیلی سال انتشار 1959
با افزایش نقش و اهمیت مانگا در زندگی ژاپنیها، مانگا موضوعات مختلف اجتماعی را خمیر مایه داستانهای خود کرده و سطح وسیعی از مخاطبان را جذب میکند. متعاقب آن در سال 1955 جایزه مانگا از طرف مجله ادبی «بونگه شون جو» تعیین میشود. در شماره بعدی به تاریخ و وضعیت مانگا در دوره معاصر ژاپن و چگونگی گسترش انواع ژانرهای مانگا و مخاطبان مختلف آن پرداخته خواهد شد.
منابع:
1- Zusetsu Manga no Rekishi, Shimizu Isao, 1999
2- Nenpyou Nihon Mangashi, Shimizu Isao,2007
3- Manga No Kyoukasho, Shimizu Isao, Naiki Toshio, Akita Takahiro,2008
4- http://hunter_kingdom.at.infoseek.co.jp/sotsuron.html
این مقاله پیشتر در مجله گفتار سبز شماره 6-5 (1388) منتشر شدهاست.
