دینکرد که دانش‌نامه دین زردشتی لقب گرفته، از مهم‌ترین متون پهلوی است که به دستان پرتوان بزرگانی چون آذَرفَرنبَغ فَرُّخزادان، موبدان موبد فارس و رهبر زردشتیان در سده سوم هجری، و آذَرباد اُمیدان، که به روایتی پشت ششم آذرفرنبغ فرّخزادان بود، تدوین نهایی یافته است.
دینکرد در اصل نه کتاب را شامل می‌شده، اما کتاب های اول و دوم و بخشی از کتاب سوم آن از میان رفته است.
موضوعات مطرح شده در بخش های باقیماندۀ دینکرد به‌اختصار عبارت‌اند از: اصول عقائد زردشتی (کتاب های سوم و چهارم)، پاسخ های آذرفرنبغ به پرسش های یعقوب بن خالد و بُخت‌ماری مسیحی (کتاب پنجم)، اندرزنامه (کتاب ششم)، سرگذشت پیامبران پیش از زردشت، زندگی زردشت و ظهور اوشیدَر، اوشیدَرماه و سوشیانت در پایان جهان (کتاب هفتم)، خلاصه مطالب اوستای دوره ساسانی (کتاب هشتم) و شرح سه نَسک (= کتاب) از بین رفته اوستای دورۀ ساسانی (کتاب نهم).
کتاب سوم مفصل‌ترین کتاب دینکرد است و حدود نیمی از دینکرد کنونی را دربر می‌گیرد. بیش‌تر بخش های کتاب سوم دینکرد جنبه جدلی، کلامی و فلسفی دارد. محور اصلی این کتاب اثبات اصول عقاید زردشتی و انتقاد به برخی از اعتقادات پیروان دیگر ادیان است. در لابه‌لای مباحث اصلی کتاب، مباحثی نیز در زمینه‌های مختلفی چون ازدواج با نزدیکان، اخلاقیات، اساطیر، پزشکی، داروشناسی و کیهان‌شناسی مطرح شده است.
متن پهلوی دینکرد تاکنون دوبار در بمبئی چاپ شده است: یک بار به کوشش سَنجانا در 19 جلد با ترجمۀ انگلیسی (ج1 تا 8 از سال 1869 تا 1897 در زمان حیات سنجانا و ج9 تا 19 توسط پسرش داراب تا سال 1928)، و بار دیگر به کوشش مَدَن در دو جلد در سال 1911. درِسدِن نیز در سال 1966 در ویسبادِن چاپی عکسی از نسخه‌ای با نشانۀ اختصاری B که در مؤسسۀ شرقی کاما (Cama Oriental Institute) در بمبئی نگهداری می‌شود، منتشر کرد. مشخصات کتاب‌شناختی این سه اثر چنین است:
1. Sanjana, P. D. B., The Dinkard, 19 vols., Bombay, 1869-1928.
2. Madan, D. M., The Complete Text of the Pahlavi Dinkard, 2 Parts, Bombay, 1911.
3. Dresden, M. J., Dēnkart: A Pahlavi Text, Wiesbaden, 1966.
قدیم‌ترین ترجمۀ موجود از دینکرد سوم، ترجمۀ انگلیسی سَنجانا است که در جلدهای 1 تا 9 از دینکرد چاپ وی آمده است. با وجود این، معروف‌‌ترین ترجمۀ موجود از دینکرد سوم ترجمۀ دومِناش به زبان فرانسه است که در سال 1973 در پاریس منتشر شد. فضیلت هم دینکرد سوم را به زبان فارسی برگردانده است. مشخصات کتاب‌شناختی دو اثر اخیر چنین است:
1. De Menasce, J. P., Le troisième livre du Dēnkart, Paris, 1973.
2. فضیلت، فریدون، کتابِ سومِ دینکرد، تهران، 2ج، 1381، 1384.
شاید کمتر کسی از ایران‌شناسان بداند که ایران‌شناس برجستۀ ژاپنی، گیکیو ایتو ــ که مطابق سنت ژاپنی باید ایتو گیکیو (Itō Gikyō/伊藤義教) نامیده شود ــ همۀ کتاب سوم دینکرد را بر اساس چاپ مَدَن آوانویسی و به زبان ژاپنی ترجمه کرده بود، اما افسوس که تا زمان درگذشتش به سال 1996 در سن 87 سالگی، هرگز نتوانست حتی بخشی از کارش را تکمیل و منتشر سازد. با وجود این، اخیراً یکی از شاگردانش به نام تاکِشی آاُکی ــ یا به قول ژاپنیها آاُکی تاکِشی (Aoki Takeshi/青木健) ــ آستین همّت بالا زده و کار ناتمام استاد را به شایستگی به سامان رسانده و به چاپ سپرده است.
آاُکی در چاپ کتاب سوم دینکرد، یادداشت های زبان‌شناختی ارزشمندی بر آوانوشت های ایتو و توضیحات جامع و سودمندی برای خوانندگان ژاپنی‌زبان بر ترجمۀ ژاپنی وی افزوده است. پژوهشگاه فرهنگ شرق دانشگاه توکیو (東京大学東洋文化研究所) تا کنون شش بخش از این مجموعۀ ارزشمند را در مجلۀ پژوهشگاه فرهنگ شرق (東洋文化研究所紀要) منتشر کرده است. این شش بخش فصل های 6 تا 70 کتاب سوم دینکرد را شامل می‌شود. مشخصات این شش بخش چنین است:
1) ゾロアスター教書籍パフラヴィー語文献『デーンカルド』第3巻訳注・その1
(ادبیات پهلوی کتابی زردشتی، دینکرد سوم، ترجمه و شرح، ش 1)، در: ش 146، دسامبر 2004، ص 41-72. (شامل
فصل های 6 تا 9)
2) ゾロアスター教書籍パフラヴィー語文献デーンカルド』第3巻訳注・その2
(ادبیات پهلوی کتابی زردشتی، دینکرد سوم، ترجمه و شرح، ش 2)، در: ش 147، مارس 2005، ص 141-192. (شامل فصل های 10 تا 26)
3)故・伊藤義教氏転写＆翻訳:ゾロアスター教書籍パフラヴィー語文献『デーンカルド』第3巻訳注・その3
(آوانوشت و ترجمۀ مرحوم گیکیو ایتو: ادبیات پهلوی کتابی زردشتی، دینکرد سوم، ترجمه و شرح، ش 3)، در: ش 148، دسامبر 2005، ص 178-236. (شامل فصل های 27 تا 41)
4)故・伊藤義教氏転写＆翻訳:ゾロアスター教書籍パフラヴィー語文献『デーンカルド』第3巻訳注・その4
(آوانوشت و ترجمۀ مرحوم گیکیو ایتو: ادبیات پهلوی کتابی زردشتی، دینکرد سوم، ترجمه و شرح، ش 4)، در: ش 149، مارس 2006، ص 157-204. (شامل فصل های 42 تا 52)
5)故・伊藤義教氏転写＆翻訳:ゾロアスター教書籍パフラヴィー語文献『デーンカルド』第3巻訳注・その5
(آوانوشت و ترجمۀ مرحوم گیکیو ایتو: ادبیات پهلوی کتابی زردشتی، دینکرد سوم، ترجمه و شرح، ش 5)، در: ش 150، 16 مارس 2007، ص123-150. (شامل فصل های 53 تا 61)
6)故・伊藤義教氏転写＆翻訳:ゾロアスター教書籍パフラヴィー語文献『デーンカルド』第3巻訳注・その6
(آوانوشت و ترجمۀ مرحوم گیکیو ایتو: ادبیات پهلوی کتابی زردشتی، دینکرد سوم، ترجمه و شرح، ش 6)، در: ش 151، 23 مارس 2007، ص220-270. (شامل فصل های 62 تا 70)
برای آقای آاُکی آرزوی موفقیت داشته و بی صبرانه منتظر چاپ دیگر فصل های کتاب سوم دینکرد هستیم.
منبع: مجله گزارش میراث، شماره 20
درباره دکتر حسن رضائی باغ‌بیدی استاد دانشگاه اوساکا اینجا بخوانید!
